Reklama

Niedziela Sandomierska

Turki, tarabany i słupy ognia, czyli jak Sandomierszczyzna obchodzi Wielkanoc

Niedziela sandomierska 13/2013, str. 4-5

[ TEMATY ]

Wielkanoc

Urząd Gminy w Radomyślu nad Sanem

„Turki” w Radomyślu nad Sanem , to zjawisko unikalne mające 300-letnią historię

„Turki” w Radomyślu nad Sanem , to zjawisko unikalne mające 300-letnią historię

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

Ziemia sandomierska szczyci się tradycjami, które czasem liczą setki lat. Burzliwe dzieje tego regionu i przywiązanie mieszkańców do kultywowania obyczajów przodków sprawiają, że gdy zaczynam zbierać materiały do tekstu o wielkanocnych zwyczajach Sandomierszczyzny, doznaję pewnego zdumienia. Jest ich wiele - to pierwsze zdziwienie. Po drugie - są oryginalne i nietuzinkowe. I co ciekawe, w ich kultywowanie bez większego szemrania włączają się młodzi ludzie, co dobrze rokuje na przyszłość.

Zastanawiam się tylko czy mieszkańcy ziemi sandomierskiej zdają sobie sprawę, że tuż obok nich dzieją się w okolicach Świąt Wielkiej Nocy tak ciekawe rzeczy. Zwyczaje, które niczym bluszcz oplotły ceremonie religijne Wielkanocy, stają się oryginalnym zapisem charakteru tutejszych mieszkańców. Może więc warto wybrać się w tym roku do jednej z tych miejscowości...

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Koprzywnica

W kościele Matki Bożej Różańcowej istnieje dość oryginalny zwyczaj, który zobaczyć można tylko raz w roku i tylko podczas Rezurekcji. Ten strażacko-religijny obyczaj zwie się „bziukaniem”, a jego wykonawcami są strażacy.

- „Bziukanie” polega na tym, że nabiera się w usta nafty, a następnie wydmuchuje ją w powietrze i podpala. Daje to efekt słupa ognia. - wyjaśniają strażacy.

Reklama

„Bziukaniem” oświetla się procesję rezurekcyjną. Wygląda to niezwykle efektownie, zwłaszcza, że procesja trzykrotnie obchodzi kościół. Do Koprzywnicy przyjeżdżają wtedy nie tylko lokalni strażacy, ale także ich koledzy z innych miejscowości. W galowych mundurach z pocztami sztandarowymi, dodają odświętnego charakteru uroczystości.

„Czynność podpalania nafty powtarzana jest wielokrotnie aż do zużycia całego jej zapasu. Oczywiście jest to zajęcie zarówno niezdrowe, a bywa i niebezpieczne” - czytamy na stronie internetowej OSP w Koprzywnicy. Strażacy zapewniają, że do „bziukania” rwą się młodzi chłopcy i tradycja na pewno nie wygaśnie.

Iwaniska

W Iwaniskach w noc z Wielkiej Soboty na Wielką Niedzielę słychać z kolei tarabany - czyli bębny, których głos oznajmia światu zmartwychwstanie Jezusa. Ich dźwięk niesie się szeroko po okolicy już od XIX wieku. Charakterystyczny głos tarabanów dobiega w tę noc najpierw spod kościoła św. Katarzyny Aleksandryjskiej, potem w ten sposób budzony jest proboszcz, a następnie inni mieszkańcy. Dźwięk ten ma wzywać na Rezurekcję, stąd bębnienie trwa do świtu.

Bycie bębniarzem poczytywane jest za zaszczyt i przynależy do wybranych rodów, godność ta przechodzi z ojca na syna. A jako że bębniarzami są zazwyczaj mężczyźni stanu wolnego, stąd tarabany często pojawiają się pod domami panien na wydaniu.

Bogoria

Poranek wielkanocny rozpoczyna się od strzelania pod kościołem Świętej Trójcy. Zwyczaj strzelania wziął się zapewne od działających we wsi dwóch organizacji strzeleckich: „Sokoła” i „Strzelca”.

Reklama

Lokali historycy wiążą ten zwyczaj z czasami powstania styczniowego, a niektórzy wiążą go nawet z powstaniem miasta. „Dawanie ognia” w sarmackiej Polsce dodawało bowiem splendoru każdej uroczystości. Do strzelania używano dawniej pistoletów produkowanych w wojskowych manufakturach, a w czasach zaborów wyrabiali je miejscowi rzemieślnicy i kolejarze w swoich kuźniach. Najlepsze sztucery pochodziły ponoć z kuźni Michalskich oraz Lipińskiego. Zwyczaj strzelania był dziedziczony.

Strzelanie rozpoczynało się w nocy z Wielkiej Soboty na Wielką Niedzielę. Strzelało się trzy razy - na wyjście procesji rezurekcyjnej, na podniesienie i podczas słów „Baranku Boży”. Najważniejsze było oczywiście strzelanie podczas Rezurekcji i Sumy, ale odbywało się ono także podczas innych świątecznych Eucharystii. Strzelcy chodzili potem od domu do domu, zwłaszcza tam, gdzie mieszkały ładne panny na wydaniu, i strzelali tak rezolutnie, że pękały szyby. Uznawano to za dobry znak, więc zapraszano strzelców do stołów i goszczono.

Zwyczaj strzelania zaniknął, tak jak zniknęły kuźnie i warsztaty rzemieślnicze, w których naprawiano broń. Coraz mniej jej nawet po domach, a zwyczaj strzelania ostał się jedynie w formie petard.

Wielkanoc w Bogorii to także bębniarze. Umiejętności tej uczył ojciec syna, nie jest bowiem łatwo wydobyć z bębna dźwięk czysty i rytmiczny. Niestety, coraz mniej jest bębniarzy w Bogorii...

Innym bogoryjskim zwyczajem jest śpiewanie w nocy z Wielkiej Soboty na Wielką Niedzielę „Rozdziałów Męki Pańskiej”. Dwie grupy śpiewacze - męską i żeńska - „relacjonują” przebieg Męki, a co ciekawe teksty tych śpiewów przepisywane są od niepamiętnych czasów ręcznie. Nie wiadomo, kiedy powstał tekst pierwotny - użyta w nich staropolszczyzna wskazuje na wiek XVIII lub nawet wcześniej.

Reklama

I wreszcie zwyczaj wędrowania do źródełka, które znajduje się w niewielkiej kapliczce. Mieszkańcy Bogorii, ale także ludzie z całej okolicy, wierzą, że w wielkoczwartkową noc, około północy, woda nabiera leczniczych właściwości. Przychodzi więc w tę noc do kapliczki wielu ludzi, tak wielu, że stoją w kolejce do źródła, modląc się i śpiewając pieśni pokutne. Obmywanie twarzy i płukanie gardeł odbywają się często już na miejscu, ale większość zabiera wodę do domu, by dokonać obmycia w Wielki Piątek.

Raków

Z wodą związane są także zwyczaje przedświąteczne w Rakowie. W Wielki Piątek, tuż przed świtem, mieszkańcy wędrowali do źródełka w niedalekim Pągowcu. Tam obmywali twarz i pili wodę w przeświadczeniu, że zapewni im ona nie tylko zdrowie, ale i pomyślność. W trakcie tej wędrówki nie wolno było rozmawiać, ani oglądać się za siebie.

Ulanów

Armata miejscowego Bractwa św. Barbary używana jest wczesnym rankiem przed Rezurekcją. Zapis o strzelaniu z tej potężnej drewnianej machiny znajdujemy już w wieku XVIII. Ulanowska broń ma 4,5 m długości i 1 m średnicy u wylotu. Wystrzał z niej ma obudzić śpiących, wieszcząc im radość ze zmartwychwstania Pana. I tak się rzeczywiście dzieje, bowiem huk jest tak potężny, że niesie się donośnie po całej okolicy.

Radomyśl nad Sanem

W każdym polskim kościele kultywowany jest zwyczaj zaciągania wart honorowych przy symbolicznych grobach Jezusa. Bodaj najciekawsza warta staje w Radomyślu nad Sanem. Pełni się ją w egzotycznych dla nas strojach tureckich.

Reklama

Lokalna tradycja opowiada, że zwyczaj owych wart ma związek z powrotem do domu żołnierzy, którzy razem z Janem III Sobieskim zwyciężyli pod Wiedniem w 1683 r. Żołnierze wracali piechotą, więc w dość opłakanym stanie weszli do wsi, jak się okazało zupełnie pustej. Wszyscy bowiem mieszkańcy modlili się w kościele, świętując Zmartwychwstanie. Żołnierze, by w brudnym odzieniu nie zjawić się w świątyni, przebrali się w to, co mieli w tobołkach - czyli w zdobyczną turecką odzież. Gdy tak wystrojeni stanęli na środku kościoła, w pierwszej chwili wywołali popłoch - dopiero gdy ich rozpoznano nastała wielka radość. Wtedy też obiecano, że na pamiątkę każdego roku na Wielkanoc zaciągane będą przy grobie Pańskim warty. I tak dzieje się w Radomyślu nad Sanem od 300 lat z okładem. „Turkom”, bo tak się ich zwie, nie pozwolono pełnić owej warty tylko w czasie okupacji niemieckiej i w stanie wojennym.

„Turki” są niezwykle malownicze, o co dba stowarzyszenie powołane dla kultywowania tej tradycji. Powstało ono w 1788 r. i mniej więcej wtedy rozpisano role - kto jest baszą z kindzałem, oficerem z szablą i chorążym ze sztandarem. Zaszczyt pełnienia warty przy grobie jest dziedziczony - przechodzi z ojca na syna. Do stowarzyszenia mogą należeć wyłącznie miejscowi mężczyźni. W świąteczny czas na ulicach pojawia się więc kilkudziesięciu żołnierzy w niebieskich kurtkach i czerwonych bufiastych spodniach, a nawet przebierańcy w zabawnych nakryciach głowy.

Pełnienie warty przy grobie, to najważniejsza część obowiązków „Turków”, ale jest też wielkosobotnie „stawianie sztandaru” czy pobudka w Wielką Niedzielę, gdy Turki wraz z orkiestrą dęta grają przy każdym domostwie, dopóki nie zapali się w nim choć jedno światło.

„Turki” z Radomyśla to niepowtarzalne i unikalne zjawisko. Nigdzie na świecie nie zobaczycie czegoś podobnego. Szkoda więc, że jest tak mało znane. Zachęcamy gorąco do odwiedzenia w tym roku Radomyśla.

Podobne widowiska można obejrzeć w Woli Rzeczyckiej i Majdanie Zbydniowskim.

2013-03-28 12:00

Oceń: 0 -1

Reklama

Wybrane dla Ciebie

Zanurzeni w śmierci i zmartwychwstaniu

Niedziela warszawska 16/2025, str. I-III

[ TEMATY ]

Wielkanoc

Archiwum prywatne

Marianna przyjęła chrzest w Wielką Sobotę ub.r. w kościele św. Augustyna na Nowolipkach

Marianna przyjęła chrzest w Wielką Sobotę ub.r. w kościele św. Augustyna na Nowolipkach

Mieszko I w X wieku, Benedykt XVI – prawie 100 lat temu, Damian – 31 lat temu, w ub.r. – Marianna, a Cyria w Wielką Sobotę A.D. 2025. W tym szczególnym dniu, kiedy oczy całego Kościoła, z radosnym napięciem oczekującego na potężne „Alleluja”, utkwione są w chrzcielnicy – miejscu, w którym narodził się każdy z nas chrześcijan.

Książę Mieszko I został ochrzczony prawdopodobnie 14 kwietnia 966 r., w Wielką Sobotę. To wydarzenie jest uznawane za datę chrztu Polski. Z dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić, iż biskup praski św. Wojciech dokonał chrztu Gdańska w Wielką Sobotę 27 marca 997 r. Informację o tym wydarzeniu możemy znaleźć w dziełach „Ioannes Canaparius” zakonnika Jana Kapariusza oraz „Żywocie rzymskim”. I tak dzień ten stał się symboliczną datą początku miasta Gdańsk. Także papież Benedykt XVI, urodzony w Wielką Sobotę 16 kwietnia 1927 r. ochrzczony został jeszcze tego samego dnia. Jak przyznawał po latach: „W dniu, w którym się urodziłem, dzięki trosce mych rodziców odrodziłem się też «z wody i Ducha»”.
CZYTAJ DALEJ

Cud nad Wisłą i modlitwa za wstawiennictwem św. Andrzeja Boboli - zapomniany epizod z 1920 r.

2025-08-13 14:48

[ TEMATY ]

św. Andrzej Bobola

Cud nad Wisłą

modlitwa za wstawiennictwem

zapomniany epizod

Karol Porwich/Niedziela

Św. Andrzej Bobola

Św. Andrzej Bobola

Przed Bitwą Warszawską w lipcu i sierpni 1920 r. w stolicy trwały żarliwe modlitwy za wstawiennictwem jezuickiego męczennika św. Andrzeja Boboli. Jego relikwie, specjalnie przywiezione z Krakowa, były wystawiane na ołtarze i noszone w procesjach, a polscy biskupi zwrócili się z prośbą do papieża o ogłoszenie Boboli patronem kraju. Po zwycięstwie dziękowano mu za orędownictwo. Jednak po II wojnie światowej ten epizod wojny polsko-bolszewickiej został niemal zapomniany. Przypominamy fragment książki Joanny i Włodzimierza Operaczów „Boży wojownik. Opowieść o św. Andrzeju Boboli”.

Bohater wschodniego frontu
CZYTAJ DALEJ

Włochy/ Papież o spotkaniu Trumpa i Putina: pragnę zawieszenia broni i końca przemocy

2025-08-13 20:28

[ TEMATY ]

Donald Trump

Władimir Putin

Papież Leon XIV

PAP/EPA/ANGELO CARCONI

Papież Leon XIV powiedział w środę, że pragnie, aby doszło do zawieszenia broni w wojnie na Ukrainie i do porozumienia. Tak po przyjeździe na odpoczynek do Castel Gandolfo odpowiedział dziennikarzom na pytanie o zapowiedziane na piątek spotkanie prezydentów USA i Rosji, Donalda Trumpa i Władimira Putina na Alasce.

- Trzeba zawsze dążyć do dialogu i pracy dyplomatycznej, a nie do przemocy - dodał Leon XIV. Podkreślił: - Jako Stolica Apostolska działamy na rzecz tego.
CZYTAJ DALEJ

Reklama

Najczęściej czytane

REKLAMA

W związku z tym, iż od dnia 25 maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia Dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) uprzejmie Państwa informujemy, iż nasza organizacja, mając szczególnie na względzie bezpieczeństwo danych osobowych, które przetwarza, wdrożyła System Zarządzania Bezpieczeństwem Informacji w rozumieniu odpowiednich polityk ochrony danych (zgodnie z art. 24 ust. 2 przedmiotowego rozporządzenia ogólnego). W celu dochowania należytej staranności w kontekście ochrony danych osobowych, Zarząd Instytutu NIEDZIELA wyznaczył w organizacji Inspektora Ochrony Danych.
Więcej o polityce prywatności czytaj TUTAJ.

Akceptuję