Włodzimierz Rędzioch: - 16 października 2002 r. rozpoczyna się 25. rok pontyfikatu Jana Pawła II. Jakim wielkim wyzwaniom musiał stawić czoło Papież w minionych 24 latach swej Piotrowej posługi?

Kard. Paul Poupard: - Tych wyzwań było wiele, lecz wymienię tylko siedem, które uważam za najważniejsze.
Pierwszym wyzwaniem była ateistyczna ideologia marksistowsko-leninowska, która szerzyła się w całej Europie. Na Wschodzie jej dominację zapewniały rządy totalitarne i Armia Czerwona, na Zachodzie natomiast kręgi inteligencji bezkrytycznie poddawały się tej ideologii. Pamiętam, że tuż po powołaniu do życia Papieskiej Rady ds. Kultury jako jej przewodniczący uczestniczyłem w spotkaniu poświęconym kulturze. Jeden z uczestników, profesor uniwersytetu, zaczął swoje przemówienie od słów: "Jak stwierdził Jean-Paul Sartre, marksizm jest nieprzezwyciężonym horyzontem filozoficznym naszych czasów".

- Ten Jean-Paul Sartre, który zalecał, by nie mówić o sowieckich gułagach, bo robotnicy mogliby stracić nadzieję...

- A tacy ludzie jak Jean-Paul Sartre byli "nauczycielami" zachodniej inteligencji. Dlatego też pierwszym wyzwaniem Papieża było wyzwolenie ludzi na Wschodzie spod dominacji totalitarnej.
Sytuacja zmieniła się po upadku muru berlińskiego i rozpadzie sowieckiego imperium. Po wyzwoleniu spod jarzma komunistycznego nowym wyzwaniem dla Kościoła stało się to, w jaki sposób człowiek powinien korzystać z wolności. Już Georges Bernanos stawiał sobie pytanie: "Wolność? Aby co robić?". Jego odpowiedź była pełna goryczy: ludzie chcą iść jedynie z prądem, zgodnie z trendami. Dlatego dziś, gdy zniknął totalitarny marksizm-leninizm, Papież musi stawić czoło zjawisku praktycznego materializmu, któremu towarzyszy hedonizm.
Trzecie wyzwanie to pluralizm - pluralizm religijny. W ciągu czterech ostatnich tysiącleci dziejów ludzkości religie pojawiały się jedna po drugiej albo istniały w tym okresie historycznym, lecz w różnych miejscach świata. Europa przez wieki była chrześcijańska, w Afryce ludzie wyznawali religie tradycyjne, które nazywamy religiami animistycznymi, w Azji dominował buddyzm, taoizm, szintoizm, hinduizm. Dzisiaj żyjemy w świecie, który przypomina wielki religijny supermarket, gdzie wyznawcy różnych religii żyją obok siebie. W tej nowej sytuacji chrześcijanie skłonni są reagować w dwojaki sposób: niektórzy otwierają się bezkrytycznie na wszystko, chcą być tolerancyjni za wszelką cenę i zapominają o swoich korzeniach i chrześcijańskiej odrębności; inni z kolei wolą zamknąć się w sobie, w swym religijnym getcie, ale w ten sposób sprzeniewierzają się nakazowi Chrystusa: "Idźcie na cały świat i głoście Ewangelię". Jan Paweł II chronił Kościół przed tymi dwoma "pokusami", przypominając nam, że dialog nie może osłabiać naszej tożsamości i że Kościół - jak przypomina nam soborowy dekret Ad gentes divinitus - musi być misyjny. Kościół, który przestaje być misyjny, obumiera, o czym świadczy sytuacja w niektórych krajach Zachodu.
Czwartym wyzwaniem był pluralizm, który rodzi sceptycyzm. Ludzie żyjący w pluralistycznym społeczeństwie zadają sobie pytanie: "Co to jest prawda?" i z reguły nie dają na nie odpowiedzi. Nasza kultura staje się więc "kulturą Piłata". Pewien intelektualista amerykański napisał niedawno, że na frontonach tamtejszych uniwersytetów trzeba umieścić hasło: "Prawda nie istnieje!". Papież i chrześcijanie, którzy twierdzą, że Prawda istnieje, oskarżani są o nietolerancję. Społeczeństwo tolerancyjne toleruje wszystko oprócz absolutu Prawdy. Przypomina to sytuację, w której przyszło żyć pierwszym chrześcijanom. Byli oni tolerowani, dopóki ich kult postrzegano jako jeden z wielu. Przestali być tolerowani, gdy zorientowano się, że uznają swego Boga za Boga jedynego, a rzymski panteon traktują jako galerię idoli. Również dzisiaj toleruje się wszystko, ale nie chrześcijan, a w szczególności katolików, którzy twierdzą, że istnieje jedyna Prawda - Prawda objawiona nam przez Boga.

- Zarzuca się chrześcijaństwu, że jest religią dogmatyczną, a co za tym idzie - nietolerancyjną...

- Ja nie domagam się tolerancji, lecz respektu. Respektuję innych i chcę, by i inni mnie respektowali.
Wróćmy jednak do papieskich wyzwań. Piątym wyzwaniem był problem, który nazwałbym duchowym ubóstwem świata. Uważam, że to ubóstwo duchowe ma związek z tym, że nie wprowadzono w życie najważniejszych zaleceń Soboru Watykańskiego II, które zostały na papierze. W reformach posoborowych skupiono się zbytnio na zmianach instytucjonalnych, tak jakby chodziło o aggiornamento (zaktualizowanie) konstytucjonalne. A przecież Sobór był powrotem do źródeł, a jego najważniejszym i, niestety, najbardziej zapomnianym dokumentem była krótka konstytucja Dei Verbum (Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Bożym). Konstytucja ta, która traktuje o Słowie Bożym, jest kluczem do pozostałych dokumentów.
Szóstym wyzwaniem jest kultura. Gdy w 1982 r. Papież powołał do życia Radę ds. Kultury, powiedziałem mu, że przejdzie do historii jako ten, który wprowadził w życie konstytucję Gaudium et spes. W owym czasie działały już różnorodne rady, ale nie było takiej, która zajmowałaby się kulturą. Dla Papieża kultura to ethos - dusza - narodu, to naturalny, spontaniczny sposób jego życia. Dlatego kultura odgrywa wielką rolę w ewangelizacji narodów. Warto zacytować słowa Papieża z przemówienia do uczestników kongresu włoskich organizacji zajmujących się kulturą: "Wiara, która nie staje się kulturą, jest wiarą nie w pełni przyjętą, nie w całości przemyślaną, nie przeżytą wiernie".
Siódmym wyzwaniem dla Jana Pawła II są sprawy związane z rolą kobiety w społeczeństwie. Zdarzało się w przeszłości, że kobiety były ciemiężone lub miały drugorzędną rolę społeczną, natomiast od pewnego czasu jesteśmy świadkami, jak zmienia się ich pozycja. Niestety, bardzo często kobiety mylą liberalizm z wolnością. Co gorsza, niektóre z nich postrzegają Kościół jako przeszkodę na drodze do ich emancypacji. Pamiętam, że gdy byłem rektorem Instytutu Katolickiego w Paryżu, przed budynkiem naszej uczelni demonstrowały kobiety z transparentami: "Mój brzuch należy do mnie". Krytykowały w ten sposób stanowisko Kościoła w sprawie aborcji. Kobiety przez wieki dawały życie i przekazywały potomstwu kulturę i wiarę chrześcijańską, dziś wiele kobiet nie chce mieć dzieci i odchodzi od wiary. To wielki dramat, który najczęściej łączy się z kryzysem rodziny. W tej sytuacji przed Papieżem i Kościołem stało i stoi nadal wielkie zadanie przekonania kobiet, że istnieją formy fałszywej wolności, które niosą śmierć, i że tylko Bóg daje nam prawdziwą wolność.

- Jaki był wkład Jana Pawła II w proces odradzania się kultury chrześcijańskiej?

- To bardzo rozległy temat. Chciałbym jednak zasygnalizować chociaż jeden aspekt tego zagadnienia. Uważam, że kulturę współczesną charakteryzuje brak nadziei. Jan Paweł II, tak jak jego poprzednik - św. Piotr, przypomina nam, że każdy chrześcijanin powinien być człowiekiem nadziei. Zaczynając swój pontyfikat od wezwania: "Nie lękajcie się!" - tchnął w nas wielki dynamizm, który jest zaczynem kultury. Poza tym Papież przy każdej okazji cytuje słowa konstytucji soborowej Gaudium et spes: "Jest właściwością osoby ludzkiej, że do prawdziwego i pełnego człowieczeństwa dochodzi ona nie inaczej jak przez kulturę" (n. 53).

- Niektórzy papieże przeszli do historii jako autorzy katechizmu. Przez wieki katechizm, obok Pisma Świętego, był dla katolików podstawową lekturą i "przewodnikiem" życia. Zauważyłem, że bardzo wielu ludzi, również praktykujących katolików, nie kojarzy Jana Pawła II z Nowym Katechizmem, tak jakby chodziło o nieistotny dokument pontyfikatu. Czy to znak czasów?

- Oczywiście. Paul Gauguin umieścił na jednym ze swych obrazów pytania: "Kim jesteśmy? Skąd przychodzimy? Dokąd zmierzamy?". Katechizm daje odpowiedzi na te zasadnicze pytania. Lecz dziś większość ludzi nie zadaje ich sobie, żyjąc w stanie dziwnej amnezji. Kiedyś francuski ksiądz-filozof powiedział, że nawet mały katechizm zawiera więcej filozofii niż wszystkie traktaty filozoficzne. Ponieważ filozofia to miłość mądrości i odpowiedź na nasze zasadnicze problemy, powinniśmy częściej sięgać po katechizm.
Nie chciałbym jednak zakończyć mojej wypowiedzi nutą pesymistyczną. Mój ojciec był rolnikiem i uprawiał winnicę. Rolnik wie, że życie zmienia się z porami roku: jest martwy czas zimy, czas zasiewu i czas zbioru. Wydaje mi się, że 24 lata pontyfikatu Jana Pawła II to czas wielkiego zasiewu, którego owoce już można zauważyć. Nie wiem, jak dziękować Bogu za to, że pozwolił mi być świadkiem tego pontyfikatu. Podobnie jak Sołżenicyn uważam, że ten Papież to prawdziwy dar Boga.

- Dziękuję za rozmowę.

Kard. Paul Poupard. Urodzony 30 sierpnia 1930 r. w Bouzillé w diecezji Angers (Francja). Wyświęcony na kapłana 18 grudnia 1954 r. Od 1959 r. pracował w watykańskim Sekretariacie Stanu, następnie wrócił do Francji, a w 1972 r. objął stanowisko rektora Instytutu Katolickiego w Paryżu. 6 kwietnia 1979 r. Jan Paweł II wyniósł go do godności biskupiej, rok później mianował przewodniczącym Sekretariatu ds. Niewierzących, a w 1982 r. powierzył mu zorganizowanie Rady ds. Kultury. Ustanowiony kardynałem na konsystorzu 25 maja 1985 r., od 19 kwietnia 1988 r. piastuje urząd przewodniczącego Papieskiej Rady ds. Kultury. To właśnie kard. Poupard powiedział jako pierwszy - w 1998 r., na zakończenie obchodów 20--lecia pontyfikatu Papieża Polaka - iż z całego serca nadaje Ojcu Świętemu tytuł, który z pewnością przyzna mu historia: Jan Paweł II Wielki.