Wielki Czwartek

Kapłani zwykle celebrujący poranne Msze św. w ten dzień udają się do katedry, aby przeżyć we wspólnocie dzień kapłański, który jest związany z ustanowieniem przez Jezusa sakramentu kapłaństwa i Eucharystii. Pod przewodnictwem biskupa wszyscy uroczyście celebrują tzw. Mszę św. krzyżma (Missa chrismatis), w czasie której święci się olej krzyżma, chorych i katechumenów. Oleje te zostaną przekazane przez dziekanów do każdej parafii i będą służyły do namaszczeń związanych z udzielaniem niektórych sakramentów. Podczas tej uroczystości wszyscy obecni kapłani odnawiają przyrzeczenia kapłańskie złożone w dniu święceń. „Dotyczą one jakości sprawowania misteriów Chrystusa, pilnego i mądrego spełniania posługi słowa, naśladowania Chrystusa Dobrego Pasterza i coraz głębszego jednoczenia się z Nim przez oddanie się na służbę Bogu i zbawieniu ludzi” (Ks. Nadolski - Liturgika).
W starożytnym chrześcijaństwie w godzinach porannych Wielkiego Czwartku biskup odprawiał specjalne nabożeństwo pokutne, potem wprowadzano do kościoła pokutujących publicznie grzeszników, tam otrzymywali rozgrzeszenie, zdejmowali swoje pokutne szaty, pojednani z Bogiem i Kościołem mogli przystąpić do Komunii św.
Triduum Paschalne właściwie rozpoczyna się po południu wraz ze sprawowaniem Mszy św. Wieczerzy Pańskiej. Liturgia przenosi nas do Wieczernika, gdzie Chrystus Pan podczas Ostatniej Wieczerzy ustanowił Eucharystyczną Ofiarę Ciała i Swojej Krwi oraz sakrament kapłaństwa. W Wieczerniku także dokonał obmycia nóg swoim uczniom i zobowiązał ich do świadczenia miłości. Msza św. jest sprawowana bardzo uroczyście. Na tle powagi Wielkiego Postu i fioletowego koloru szat liturgicznych ta uroczystość ma wyjątkowy charakter. W tym dniu szaty są białego koloru, śpiewa się radosny hymn „Chwała na wysokości”, podczas śpiewu biją wszystkie dzwony i dzwonki, a organy grają jak mogą najgłośniej, aby za chwilę zamilknąć aż do liturgii paschalnej. Jak w Wieczerniku Jezus, tak teraz biskup lub celebrujący kapłan umywa nogi dwunastu mężczyznom, abyśmy pamiętali o najważniejszym przykazaniu. Wielki Czwartek to ogromna radość z ustanowienia Eucharystii i kapłaństwa, ale także smutek z powodu zdrady Judasza, aresztowania Jezusa w Ogrodzie Oliwnym, oraz świadomość, że za kilka godzin nastąpi męka i śmierć na krzyżu. Dlatego milkną organy, dzwony i dzwonki, a ich miejsce zajmują drewniane kołatki. Dlatego ołtarz zostaje pozbawiony obrusów i ozdób, a Najświętszy Sakrament przenosi się do specjalnie przygotowanej kaplicy adoracyjnej, którą nazywa się „ciemnicą”. Jest to nawiązanie do aresztowania i wtrącenia Jezusa do więziennego lochu. Radość Wielkiego Czwartku w pełny sposób przeżywa się dopiero w uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa - w Boże Ciało.

Wielki Piątek

Jest to dzień wyjątkowy i jedyny w swoim rodzaju. Kościół od najdawniejszych czasów powstrzymuje się od sprawowania Ofiary Eucharystycznej. Jest to dzień Męki i Śmierci naszego Zbawiciela Jezusa Chrystusa, w krajach o tradycji protestanckiej święto takiej samej rangi jak Wielkanoc. Od czasów apostolskich był dniem nawiedzania miejsc związanych z Męką Jezusa oraz gromadzenia się wiernych na Golgocie, gdzie adorowano wystawione relikwie św. Krzyża. Od godziny 12 do 15 lud gromadził się licznie, aby rozważać Słowo Boże, słuchać opisu Męki Pańskiej, śpiewać psalmy i modlić się w godzinach konania Jezusa na krzyżu. Dzień ten naznaczony był smutkiem, umartwieniem i modlitwą. Starożytnie zwyczaje z Jerozolimy stały się wzorcem dla nabożeństw Drogi Krzyżowej i liturgii Wielkiego Piątku w innych krajach.
Dziś nabożeństwa w naszych świątyniach powinny się rozpocząć, jeśli to możliwe o godzinie 15. W wielu parafiach najpierw odprawia się nabożeństwo Drogi Krzyżowej, niekiedy na ulicach miast i miasteczek, a następnie główne nabożeństwo w kościele. Kapłan ubrany w szaty liturgiczne koloru czerwonego udaje się do ołtarza pozbawionego obrusu i ozdób, aby rozpocząć liturgię Słowa, która jest pierwszą częścią nabożeństwa. Po oddaniu czci ołtarzowi pada na twarz przez pewien czas modląc się w ciszy. Wierni także modlą się klęcząc. Po pierwszej krótkiej modlitwie następują czytania Pisma Świętego Starego i Nowego Testamentu. „Czytania i śpiewy, które się przeplatają, z punktem kulminacyjnym, jaki stanowi czytanie lub śpiew Męki Pańskiej według św. Jana, ukażą nam w Chrystusie jego sługę Jahwe, którego zwiastowali ostatni prorocy, sługę cierpiącego i umierającego za grzechy Izraela. Lecz niosąc te grzechy, uwalnia od nich i wielkie modlitwy uwydatniają ten inny aspekt męki: kapłański... pokażą one nam w Chrystusie na krzyżu arcykapłana Nowego Przymierza, który przez jedną ofiarę z samego siebie, mógł przedstawić w niebiańskim sanktuarium swoje wszechmocne wstawiennictwo. Potem będziemy mogli adorować krzyż; nie będzie on już dla nas zwykłym narzędziem najohydniejszej zbrodni, lecz jakby „drzewem życia zasadzonym na uzdrowienie narodów” (Bouyer - Misterium Paschalne).
Po wielkiej modlitwie powszechnej rozpoczyna się druga część liturgii - adoracja krzyża, w której biorą udział wszyscy wierni zebrani w świątyni. W zasadzie powinien być adorowany jeden krzyż, jednak mając na uwadze poważne racje duszpasterskie i starodawną tradycję, w niektórych parafiach zachowuje się zwyczaj adorowania kilku krzyży jednocześnie. Śpiewy towarzyszące tej adoracji to tzw. Improperia: łacińskie Papule meus i greckie Hagios o theos, polskie odpowiedniki to „Ludu mój ludu” i „Święty Boże, Święty mocny”. W adoracji krzyża ujęte jest całe misterium paschalne. Nie ukazuje się krzyża bez zmartwychwstania. Antyfona podczas adoracji wyraża to słowami: „Wielbimy Krzyż Twój, Panie Jezu, wysławiamy Twoje święte zmartwychwstanie, bo przez drzewo krzyża przyszła radość dla całego świata”. Trzecia część nabożeństwa to Komunia św. Z „ciemnicy” na ołtarz przynosi się puszkę z Najświętszym Sakramentem, po czym celebrans odmawia modlitwy, podobnie jak w każdej Mszy św. Po Komunii św. następuje część czwarta, czyli procesja do Grobu Bożego. Ubieranie Grobu Bożego jest starym zwyczajem, przeniesionym z Palestyny. W większości parafii jest nim boczny ołtarz lub kaplica specjalnie przyozdobiona.
W niektórych miejscowościach Grób urządza się w innym pobliskim kościele. Zwyczaj taki pielęgnuje się w Horodle. Na zakończenie nabożeństwa Wielkiego Piątku procesja z Najświętszym Sakramentem i grobową figurką Jezusa udaje się do pobliskiego kościoła św. Mikołaja, który przez całe Triduum jest Grobem Bożym. Tam wierni adorują Najświętszy Sakrament. Adoruje też Straż Pożarna i Straż Graniczna. Z tego miejsca w Wielkanoc wyruszy procesja rezurekcyjna.
W Kościele Wschodnim w Wielki Piątek ok. godz. 15 sprawuje się „wieczernię” (nieszpory), na zakończenie tego nabożeństwa wynosi się tzw. „Płaszczanicę”, czyli ikonę Chrystusa leżącego w grobie malowaną na specjalnym materiale i wkłada się ją do przygotowanego grobu. Grób jest wykonany w kształcie ozdobnego sarkofagu przyozdobiony kwiatami, podobnie jak w naszych kościołach. W liturgii używa się koloru czarnego, czarne są szaty liturgiczne, czarne jest przyozdobienie świątyni. Nie odprawia się Mszy św. Udziela się natomiast wiernym Komunii św. z „uprzednio poświeconych darów”.

Wielka Sobota

Dzień ten nie ma swego własnego nabożeństwa, jest dniem ciszy grobowej. Liturgia Kościołów wschodnich podejmuje w tym dniu temat zstąpienia Chrystusa do otchłani. W naszych świątyniach przez cały czas adoruje się Najświętszy Sakrament umieszczony w grobie Jezusa. W godzinach porannych święci się pokarmy - paschę na pamiątkę zabitego baranka ze Starego Testamentu. Baranek to symbol Chrystusa. Tak jak krew zabitego baranka ocaliła naród wybrany, tak Krew Chrystusa ocali grzeszników, a czerwona chorągiewka jest znakiem ocalenia i zmartwychwstania. Także wielkanocne jajka są symbolem życia i zmartwychwstania. Aby żyć, pisklę musi przebić i opuścić skorupkę jajka, Jezus zmartwychwstały przebija skałę grobu i ukazuje się uczniom.
Wieczór i noc Wielkiej Soboty to tzw. Wigilia Paschalna (vigiliare - czuwać), jest to nawiązanie do nocy paschalnej, w czasie której Izrael wychodził z Egiptu, a także nawiązanie do nocy zmartwychwstania Chrystusa. W pierwotnym Kościele wierni gromadzili się na nocne czuwanie. W tym czasie zajmowano się ostatecznym przygotowaniem katechumenów do przyjęcia Chrztu św., Bierzmowania i Komunii św. Trwało to nieraz bardzo długo, wraz ze Mszą św. aż do samego rana. Wigilia Paschalna była najbardziej radosnym dniem nowo ochrzczonych, którzy odradzali się całkowicie na duszy, przechodząc od grzechu i niewoli szatana do wolności dzieci Bożych.
W Wigilię Paschalną Kościół czuwając, oczekuje na zmartwychwstanie i obchodzi je w znakach sakramentalnych. Sprawowanie tego nabożeństwa powinno dokonać się w późnych godzinach wieczornych, a najlepiej po północy, tak aby Msza św. paschalna zakończyła się nad ranem. Liturgia tej Świętej Nocy składa się z trzech zasadniczych części. Pierwsza tzw. „lucenarium” czyli liturgia światła z poświęconym nowym ogniem i paschałem oraz z pieśnią o zmartwychwstaniu i o świetle jakim oświecony jest świat. Druga część to liturgia Słowa, przedstawia ona nam w dziewięciu czytaniach całą naukę przygotowawczą na przyjście Chrystusa zawartą w Starym Testamencie. Trzecia część to liturgia chrzcielna, czci się i ponawia Zmartwychwstanie Chrystusa przez poświęcenie wody chrzcielnej, z której narodzą się nowe dzieci Boże, a także przez chrzest dzieci i odnowienie przyrzeczeń chrzcielnych. Ostatnią częścią tej celebracji jest Liturgia eucharystyczna bardzo uroczysta. Po kilkudniowym milczeniu, na śpiew „Chwała na wysokości Bogu” odzywają się znowu dzwony, dzwonki i organy, wyśpiewując wielokrotne radosne „Alleluja!”.
Radość Wielkanocy przedłużono najpierw na cały niedzielny dzień, potem na oktawę, a wreszcie na każdą niedzielę roku. Podstawy do przedłużenia tej radości na niedzielę Wielkanocną dawały opowiadania Ewangelii o zjawieniu się Anioła przy grobie Jezusa i o niewiastach, które „wczesnym rankiem” szły do grobu, a nie znalazły tam ciała Jezusa. (J 20, 1-11). W Jerozolimie od samego początku świętowano Zmartwychwstanie w niedzielę. Echem tego świętowania jest nasza Rezurekcja właśnie wczesnym rankiem. Jest to przepiękne nabożeństwo, które rozpoczyna się przy grobie Jezusa. Chór w tym czasie, jak niegdyś niewiasty, radosnym śpiewem oznajmia Zmartwychwstanie Chrystusa. Po krótkiej modlitwie kapłan zdejmuje z Najświętszego Sakramentu biały welon - całun i intonuje „Wesoły nam dziś dzień nastał”. Procesja, w której powinni brać udział wszyscy zebrani trzykrotnie okrąża kościół. W tym czasie radośnie biją dzwony. Jest to chyba ich najpiękniejsza muzyka w ciągu całego roku, w żadnym innym dniu tak pięknie nie dzwonią radosnego Alle-lu-ja! Po Mszy św. rezurekcyjnej wierni udają się do domów, aby po wspólnej modlitwie podzielić się święconym jajkiem, złożyć sobie życzenia i spożyć paschalne śniadanie. W tym dniu pozdrawiamy się słowami: „Chrystus zmartwychwstał!” i odpowiadamy „Prawdziwie zmartwychwstał!”. Wierni Kościoła wschodniego pozdrawiają się też tymi samymi słowami: „Christos Woskresie!”. Odpowiada się: „Woistinno Woskresie!”. W tym roku Wielkanoc obchodzą razem wierni Kościołów wschodnich i zachodnich.