Jadwiga znaczy walcząca

W tym roku obchodziliśmy uroczyście 760. rocznicę bitwy pod Legnicą. Bohaterowie tej bitwy to nie tylko rycerze walczący bezpośrednio w polu. To także kobiety czekające w napięciu na wynik starcia, drżące o losy mężów, ojców, synów. One też walczyły - z lękiem, niepewnością, bólem po stracie najbliższych. Jedna z nich - św. Jadwiga jest szczególnie bliska mieszkańcom Dolnego Śląska jako patronka naszej ziemi.

Jadwiga pochodziła ze znakomitego szlacheckiego rodu niemieckiego Andechs o dużych zasługach w krzewieniu kultury, sztuki i religii chrześcijańskiej. Krótko przebywała pod opieką rodziców. Gdy miała 5 lat, oddano ją na wychowanie do opactwa Sióstr Benedyktynek. Tam zetknęła się z zasadami życia klasztornego i pobierała nauki do 12 r. życia. Uczyła się nie tylko pisać i czytać po niemiecku, poznała też łacinę, by móc modlić się z siostrami. Najczęściej odmawiano w klasztorze Psalmy, co skierowało wzrok młodej dziewczyny na Pismo Święte. Ta lektura stała się dla niej w późniejszych latach życia źródłem pociechy i medytacji. Wskazówką na drogi życia dla uczennic miały być żywoty świętych. Edukacja jednakże nie ograniczała się tylko do pobożnych ćwiczeń. Wychowanki klasztorne uczyły się haftu, kaligrafii, śpiewu, a także prowadzenia gospodarstwa domowego.

Bulla kanonizacyjna mówi, że Jadwiga jako młoda dziewczyna stawiała sobie pytanie: "Gdzie szukać Boga i jak Go odnaleźć?". Stawia ją to w szeregu świętych "poszukujących", takich jak św. Augustyn czy wiele wieków później św. Edyta Stein, którzy nie przyszli na świat z gotową receptą na świętość, ale musieli w swym życiu rozeznać właściwą drogę. I choć Jadwiga nigdy nie przeżyła radykalnego nawrócenia i zawsze pozostawała w orbicie nauki Kościoła, to jednak musiała wypracować właściwy dla siebie model świętości. Gdyby mogła, gdyby to zależało od niej, zostałaby w klasztorze. Jednak przeznaczone było jej inne życie. W wieku 12 lat została żoną polskiego księcia - Henryka Brodatego i było to małżeństwo z powodów czysto politycznych. Nie wiemy, czy kochała męża, źródła nie są zgodne w tym przedmiocie. Wiemy natomiast była mu wierna, wspierała go radą i pomocą. Posunęła się nawet do tego, że kiedy Henryk dostał się do niewoli Konrada Mazowieckiego, nie zgodziła się na zorganizowanie wyprawy wojennej dla odbicia męża. Sama udała się w drogę na Mazowsze, by uratować go bez rozlewu krwi. Padła do nóg księciu Konradowi, który spodziewał się wszystkiego, tylko nie klęczącej przed nim kobiety i natychmiast uwolnił Henryka Brodatego.

Można powiedzieć o Jadwidze, że była typową świętą i nietypową księżną. Jej droga do świętości wiodła przez ascezę, umartwienie i służbę bliźnim. Ta sama droga prowadziła ją do bycia dobrą księżną.

Świadomie lub nie walczyła o inny wizerunek władczyni i kobiety niż ten, jaki panował w jej czasach. Walczyła nie orężem, ale miłością, nie pustymi hasłami, ale czynem. Walczyła z nędzą, głodem, bólem, chorobą i niesprawiedliwością. Wraz z mężem zakładała domy opieki i szpitale. Śląsk był pierwszym miejscem w Polsce, gdzie z inicjatywy księżnej powstało leprozorium - lecznica dla trędowatych. W każdej podróży oprócz zwyczajowej świty towarzyszył jej szpitalik, do którego zbierała chorych podczas podróży po kraju i sama się nimi opiekowała.

Poddanych traktowała jak braci i siostry, troszczyła się o życie swoich dworzan - o mieszkanie, odzież, zdrowie, jedzenie. Nie zapominała przy tym o ich duchowym rozwoju. Nie narzucała siłą religii, lecz delikatnie pouczała wszystkich, którzy przychodzili na dwór. Przypominała o modlitwie, zachęcała do sakramentu pokuty, sama uczyła pewną kobietę modlitwy Ojcze nasz.

Przez cały rok nakazywała gromadzenie na dworze zapasów żywności, aby w stosownej chwili wesprzeć potrzebujących. Nikt z jej poddanych nie mógł być głodny, dlatego otworzyła kuchnię dla ubogich, gdzie kucharzem był mąż jednej z jej dwórek.

Nie mogła zapobiec całemu złu na świecie, ale walczyła o sprawiedliwość w sądach i wstawiała się za więźniami. Aby ustrzec winnych przed zbyt surowymi karami, sama brała udział w rozprawach. Książę Henryk nie zawsze pamiętał o łaskawości względem poddanych, skazywał ich na karę śmierci, jeśli zawinili. Jadwiga nie mogła pozostać na to obojętna. Ikonografia przedstawia ją, jak klęczy u stóp męża i błaga o litość dla skazanych. Ten drobny fakt ujawnia wiele cech charakteru księżnej. Jej miłość do drugiego człowieka była tak wielka, że nie wahała się upokorzyć i mimo książęcej godności paść na kolana przed mężem. Musiała być w tym jakaś ufność, że zostanie wysłuchana i zazwyczaj się nie myliła. Henryk tych, którym darował życie, "zatrudniał" przy budowie nowego klasztoru w Trzebnicy.

Urodziła siedmioro dzieci, z których czworo - Bolesław, Agnieszka, Zofia i nieznany z imienia najmłodszy syn - zmarło we wczesnym dzieciństwie. Przy życiu pozostało troje - Konrad, Henryk i Gertruda. Księżna sama zajmowała się wychowaniem dzieci i przez dwór nie przewijał się sztab nauczycieli. Z własnego dzieciństwa i wczesnej młodości wniosła dobre zasady benedyktyńskiej reguły i te wpajała teraz swemu potomstwu. Uczyła dzieci, jak mądrze rządzić krajem i dbać o powierzonych sobie ludzi. Nie zajmowała się polityką, ale wspierała męża i syna dyskretną radą i usilnie popierała dążenia zjednoczeniowe. Panujący powinien być odpowiedzialny za swój kraj aż do przelania krwi w jego obronie. Nic więc dziwnego, że to właśnie jej syn stawił czoło najazdowi Tatarów i poległ chwalebną śmiercią za kraj i religię chrześcijańską. Za wzór władcy stawiała dzieciom i wnukom Chrystusa Króla, ale sama także była dla nich przykładem pobożności i czynnej miłości bliźniego. Nie dopuszczała do sytuacji, by odgórnie nakazywać innym czynienie miłosierdzia, a samej nic nie robić. Odwiedzała chorych w domach, by nieść im ulgę w cierpieniu. Często jeździła po śląskiej dzielnicy, zapoznając się z warunkami życia poddanych. Była osobą wykształconą, utytułowaną, a obcowała z biedakami. Po przyjeździe na Śląsk nauczyła się polskiego, by lepiej rozumieć swoich poddanych i móc im skuteczniej pomagać.

Ascetyczny tryb życia Jadwigi był wyrazem średniowiecznej pobożności. To, co odróżniało Jadwigę od innych ascetów tego czasu, to jej stanowisko i pozycja społeczna. Nie była podobna do księżnych z ościennych krajów. Nie stroiła się, preferowała szare stroje, pod suknią nosiła włosiennicę i chodziła boso. Z tym ostatnim elementem ascezy księżnej związana jest pewna anegdota. Jej duchowy kierownik, widząc poranione stopy Jadwigi, nakazał, by na mocy posłuszeństwa nosiła pantofle. Księżna nakazu posłuchała i nosiła pantofle, często nawet, zabierała je w każdą podróż. Kłopot w tym, że nosiła je w rękach i nigdy nie zakładała na nogi. A na upomnienie kapłana odrzekła z humorem, że miała nosić obuwie i nosi je.

Wiemy, że ciało ludzkie było w czasach średniowiecza traktowane jako źródło pokus. Nie słyszymy o szczególnych pokusach, jakie dotykały księżną, ale jej umartwienia nie były podejmowane bez powodu. Był to wyraz walki, jaką toczyła nie za siebie, lecz za najbliższych, ponieważ rodzina nie szczędziła jej zmartwień. Aby zadośćuczynić za winy swojego rodzeństwa, sama podjęła pokutny tryb życia.

I w jej życiu były chwile cierpienia i bólu, z którym musiała się zmagać. Po urodzeniu siódmego dziecka wraz z mężem złożyła ślub dozgonnej czystości. Wtedy oboje zaczęli się od siebie coraz bardziej oddalać. Henryk popadł w konflikt z Kościołem i został obłożony ekskomuniką. Przed śmiercią prosił żonę, by do niego przyjechała. I tu Jadwiga znalazła się w sytuacji tragicznej. Wychodząc za mąż, ślubowała trwać przy mężu, tymczasem Kościół zabraniał kontaktów z ekskomunikowanymi. Walka wewnętrzna, jaką musiała stoczyć, na pewno nie była łatwa. Jednak zdecydowała się nie łamać praw kościelnych i nie oddała mężowi tej ostatniej posługi, o jaką prosił.

Sama kierowała się miłością bliźniego w swoich poczynaniach, jednak nie zawsze była naśladowana. Nawet jej synowie stanęli do bratobójczej walki, po której Konrad zginął. Historia nie podaje nam reakcji księżnej na to zdarzenie, ale z pewnością nie było to dla niej łatwe przeżycie.

Choć uczyła Henryka gotowości do obrony kraju, jego śmierć była dla niej ogromnym ciosem. I nie umniejsza bólu matki fakt, że sama tę śmierć przepowiedziała. Podczas bitwy Jadwiga wraz z synową Anną i córką Gertrudą schroniły się w Krośnie, gdzie otrzymały wiadomość o klęsce Polaków. To właśnie wtedy padły słowa, które uznaje się za autentyczną wypowiedź księżnej. Powiedziała do płaczącej i zrozpaczonej Anny: "To jest wolą Bożą i musi nam się podobać to, czego Bóg chce i co się Bogu podoba". To nie jest obojętność ani rezygnacja, ale zwycięska walka z bólem i rozpaczą. Jak echo brzmią tu słowa Hioba: " Bóg dał, Bóg wziął. Niech będzie błogosławione imię Jego". Bardzo kochała syna i w jednej z zachowanych modlitw dziękowała Bogu, że dał jej dziecko, które ją kochało i szanowało i nigdy nie zasmuciło. Ale jest dziś szczęśliwa, że syn przebywa już z Bogiem w niebie.

Jadwiga była osobą dość poważną i surową, odznaczała się stanowczością i silnym charakterem. Nie promieniowała ciepłem jak św. Franciszek z Asyżu, a jednak ludzie ją kochali. Była nie tylko panią ziemi śląskiej, ale i jej matką. Znalazła odpowiedź na swoje pytanie, że Boga można odnaleźć w drugim człowieku i z tej drogi posługiwania innym w imię miłości nigdy nie zeszła.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Urodził się około 349 r. w Antiochii w Syrii (dzisiaj Antakya na południu Turcji), tam też podejmował posługę kapłańską przez około 11 lat, aż do 397 r., gdy został mianowany biskupem Konstantynopola. W stolicy cesarstwa pełnił posługę biskupią do czasu dwóch wygnań, które nastąpiły krótko po sobie - między 403 a 407 r. Dzisiaj ograniczymy się do spojrzenia na lata antiocheńskie Chryzostoma. W młodym wieku stracił ojca i żył z matką Antuzą, która przekazała mu niezwykłą wrażliwość ludzką oraz głęboką wiarę chrześcijańską. Odbył niższe oraz wyższe studia, uwieńczone kursami filozofii oraz retoryki. Jako mistrza miał Libaniusza, poganina, najsłynniejszego retora tego czasu. W jego szkole Jan stał się wielkim mówcą późnej starożytności greckiej. Ochrzczony w 368 r. i przygotowany do życia kościelnego przez biskupa Melecjusza, przez niego też został ustanowiony lektorem w 371 r. Ten fakt oznaczał oficjalne przystąpienie Chryzostoma do kursu eklezjalnego. Uczęszczał w latach 367-372 do swego rodzaju seminarium w Antiochii, razem z grupą młodych. Niektórzy z nich zostali później biskupami, pod kierownictwem słynnego egzegety Diodora z Tarsu, który wprowadzał Jana w egzegezę historyczno-literacką, charakterystyczną dla tradycji antiocheńskiej. Później udał się wraz z eremitami na pobliską górę Sylpio. Przebywał tam przez kolejne dwa lata, przeżyte samotnie w grocie pod przewodnictwem pewnego „starszego”. W tym okresie poświęcił się całkowicie medytacji „praw Chrystusa”, Ewangelii, a zwłaszcza Listów św. Pawła. Gdy zachorował, nie mógł się leczyć sam i musiał powrócić do wspólnoty chrześcijańskiej w Antiochii (por. Palladiusz, „Życie”, 5). Pan - wyjaśnia jego biograf - interweniował przez chorobę we właściwym momencie, aby pozwolić Janowi iść za swoim prawdziwym powołaniem. W rzeczywistości, napisze on sam, postawiony wobec alternatywy wyboru między trudnościami rządzenia Kościołem a spokojem życia monastycznego, tysiąckroć wolałby służbę duszpasterską (por. „O kapłaństwie”, 6, 7), gdyż do tego właśnie Chryzostom czuł się powołany. I tutaj nastąpił decydujący przełom w historii jego powołania: został pasterzem dusz w pełnym wymiarze! Zażyłość ze Słowem Bożym, pielęgnowana podczas lat życia eremickiego, spowodowała dojrzewanie w nim silnej konieczności przepowiadania Ewangelii, dawania innym tego, co sam otrzymał podczas lat medytacji. Ideał misyjny ukierunkował go, płonącą duszę, na troskę pasterską. Między 378 a 379 r. powrócił do miasta. Został diakonem w 381 r., zaś kapłanem - w 386 r.; stał się słynnym mówcą w kościołach swego miasta. Wygłaszał homilie przeciwko arianom, następnie homilie na wspomnienie męczenników antiocheńskich oraz na najważniejsze święta liturgiczne. Mamy tutaj do czynienia z wielkim nauczaniem wiary w Chrystusa, również w świetle Jego świętych. Rok 387 był „rokiem heroicznym” dla Jana, czasem tzw. przewracania posągów. Lud obalił posągi cesarza, na znak protestu przeciwko podwyższeniu podatków. W owych dniach Wielkiego Postu, jak i wielkiej goryczy z powodu ogromnych kar ze strony cesarza, wygłosił on 22 gorące „Homilie o posągach”, ukierunkowane na pokutę i nawrócenie. Potem przyszedł okres spokojnej pracy pasterskiej (387-397). Chryzostom należy do Ojców najbardziej twórczych: dotarło do nas jego 17 traktatów, ponad 700 autentycznych homilii, komentarze do Ewangelii Mateusza i Listów Pawłowych (Listy do Rzymian, Koryntian, Efezjan i Hebrajczyków) oraz 241 listów. Nie uprawiał teologii spekulatywnej, ale przekazywał tradycyjną i pewną naukę Kościoła w czasach sporów teologicznych, spowodowanych przede wszystkim przez arianizm, czyli zaprzeczenie boskości Chrystusa. Jest też ważnym świadkiem rozwoju dogmatycznego, osiągniętego przez Kościół w IV-V wieku. Jego teologia jest wyłącznie duszpasterska, towarzyszy jej nieustanna troska o współbrzmienie między myśleniem wyrażonym słowami a przeżyciem egzystencjalnym. Jest to przewodnia myśl wspaniałych katechez, przez które przygotowywał katechumenów na przyjęcie chrztu. Tuż przed śmiercią napisał, że wartość człowieka leży w „dokładnym poznaniu prawdziwej doktryny oraz w uczciwości życia” („List z wygnania”). Te sprawy, poznanie prawdy i uczciwość życia, muszą iść razem: poznanie musi się przekładać na życie. Każda jego mowa była zawsze ukierunkowana na rozwijanie w wierzących wysiłku umysłowego, autentycznego myślenia, celem zrozumienia i wprowadzenia w praktykę wymagań moralnych i duchowych wiary. Jan Chryzostom troszczył się, aby służyć swoimi pismami integralnemu rozwojowi osoby, w wymiarach fizycznym, intelektualnym i religijnym. Różne fazy wzrostu są porównane do licznych mórz ogromnego oceanu: „Pierwszym z tych mórz jest dzieciństwo” (Homilia 81, 5 o Ewangelii Mateusza). Rzeczywiście, „właśnie w tym pierwszym okresie objawiają się skłonności do wad albo do cnoty”. Dlatego też prawo Boże powinno być już od początku wyciśnięte na duszy, „jak na woskowej tabliczce” (Homilia 3, 1 do Ewangelii Jana): w istocie jest to wiek najważniejszy. Musimy brać pod uwagę, jak ważne jest, aby w tym pierwszym etapie życia człowiek posiadł naprawdę te wielkie ukierunkowania, które dają właściwą perspektywę życiu. Dlatego też Chryzostom zaleca: „Już od najwcześniejszego wieku uzbrajajcie dzieci bronią duchową i uczcie je czynić ręką znak krzyża na czole” (Homilia 12, 7 do Pierwszego Listu do Koryntian). Później przychodzi okres dziecięcy oraz młodość: „Po okresie niemowlęcym przychodzi morze okresu dziecięcego, gdzie wieją gwałtowne wichury (…), rośnie w nas bowiem pożądliwość…” (Homilia 81, 5 do Ewangelii Mateusza). Potem jest narzeczeństwo i małżeństwo: „Po młodości przychodzi wiek dojrzały, związany z obowiązkami rodzinnymi: jest to czas szukania współmałżonka” (tamże). Przypomina on cele małżeństwa, ubogacając je - z odniesieniem do cnoty łagodności - bogatą gamą relacji osobowych. Dobrze przygotowani małżonkowie zagradzają w ten sposób drogę rozwodowi: wszystko dzieje się z radością i można wychowywać dzieci w cnocie. Gdy rodzi się pierwsze dziecko, jest ono „jak most; tych troje staje się jednym ciałem, gdyż dziecko łączy obie części” (Homilia 12, 5 do Listu do Kolosan); tych troje stanowi „jedną rodzinę, mały Kościół” (Homilia 20, 6 do Listu do Efezjan). Przepowiadanie Chryzostoma dokonywało się zazwyczaj podczas liturgii, w „miejscu”, w którym wspólnota buduje się Słowem i Eucharystią. Tutaj zgromadzona wspólnota wyraża jeden Kościół (Homilia 8, 7 do Listu do Rzymian), to samo słowo jest skierowane w każdym miejscu do wszystkich (Homilia 24, 2 do Pierwszego Listu do Koryntian), zaś komunia Eucharystyczna staje się skutecznym znakiem jedności (Homilia 32, 7 do Ewangelii Mateusza). Jego plan duszpasterski był włączony w życie Kościoła, w którym wierni świeccy przez fakt chrztu podejmują zadania kapłańskie, królewskie i prorockie. Do wierzącego laika mówi: „Również ciebie chrzest czyni królem, kapłanem i prorokiem” (Homilia 3, 5 do Drugiego Listu do Koryntian). Stąd też rodzi się fundamentalny obowiązek misyjny, gdyż każdy w jakiejś mierze jest odpowiedzialny za zbawienie innych: „Jest to zasada naszego życia społecznego (…) żeby nie interesować się tylko sobą” (Homilia 9, 2 do Księgi Rodzaju). Wszystko dokonuje się między dwoma biegunami, wielkim Kościołem oraz „małym Kościołem” - rodziną - we wzajemnych relacjach. Jak możecie zauważyć, Drodzy Bracia i Siostry, ta lekcja Chryzostoma o autentycznej obecności chrześcijańskiej wiernych świeckich w rodzinie oraz w społeczności pozostaje również dziś jak najbardziej aktualna. Módlmy się do Pana, aby uczynił nas wrażliwymi na nauczanie tego wielkiego Nauczyciela Wiary.