Grzegorz z Sambora, chrześcijanin i duchowny, jest zarazem humanistą renesansowym. Daje temu wyraz, nie tyle z wewnętrznych przekonań, ile raczej z panującej wówczas mody, w pewnych śladach renesansowo-humanistycznej klasycyzacji, które występują w jego dziełach religijnych. Przykładem tego jest wstęp prezentowanego fragmentu poematu Częstochowa, gdzie wymienia on niektóre mityczne postacie starożytności, np. Zeusa i Apolla. Ta metoda literacka, w tym i w innych miejscach utworu, służy poecie do wyakcentowania prawdy o jedynym i najwyższym Bogu, który mocą swojej łaski dokonuje, za pośrednictwem Matki Najświętszej, niezwykłych cudów, a zwłaszcza cudu wewnętrznej przemiany człowieka.

Mam wyznać czy zamilczeć, mamże Twoją postać
Przedstawić, jak widziałem? Mogęż temu sprostać?
Czym ja Zeuxis, Protogen lub Apelles sławny?
Czy zdołam być Łukaszem? - jam malarz niewprawny!
Ach! Com widział, gdym tonął w zdumieniu, w zachwycie,
Jakżebym to potrafił oddać należycie!

O, jak miłych przyjaciół Bóg w domu swym trzyma!
Jak dziwne rzeczy widzę moimi oczyma!
O, jaka dobroć świeci w tej przyjemnej twarzy,
W której skromność, powaga i słodycz się żarzy!
Jakże to grono Świętych, co w niebiesiech gości,
Godne przybytków wiecznych, a pełne miłości.
Teraz widzę nareszcie, wolny od ślepoty,
Że nie masz nic na świecie milszego nad cnoty!
Piękność i cnoty chwała z lubością uroczą,
W jak dziwną w tym obrazie całość się jednoczą!
Takie kształty cielesnym oczom widzieć dano,
A jakież tam przed duszy oczyma powstaną!
Gdyby góry te takim pokryły się ludem,
Rzekłby każdy, że w niebo zmieniły się cudem.
Taka byłaś Dziewico, tu, w śmiertelnym ciele;
Jakąż tam w nieśmiertelnym ujrzą cię czciciele.
Gdzie człowiek nieśmiertelny w niebios błyszczy szacie,
Gdzie Bóg świeci przedwieczny w Bóstwa Majestacie!

O, kiedyż jak tam zdążę przed
Twoje oblicze,
Kiedyż pękną te więzy mej duszy zwodnicze!
Dziś nie dusza to wolna - to tylko me oczy
Łez pełne, których strumień po licach się toczy.
Dlaczegoż radość moją przerywają łkania,
Westchnienie myśl zamąca, łza oczy zasłania?
Złudaż - to? Albo boleść pociechą się staje?
Płakać, boleć - toż nowe radości rodzaje?!

Czy w widzeniu tych rzeczy miarę trza zachować.
I gdy trudno wyczerpać, dość w nich zasmakować?
Czy też mi grzechy tego wzbraniają widoku? -
Ach, czuję nędzny prawdę własnego wyroku!
Bo często w szale Boga możnego obrażam,
Często grzechem na Ojca gniew sam się narażam.
A za szał ten On lekką chłostą mnie dotyka
I zasłużoną śmiercią nie karze grzesznika.
Lecz choć czasem pogrąży w niebezpieczeństw toni,
To z nich pomocą Twoją wnet wyrwie, obroni.
Grzech to raczej mój własny w nieszczęście mnie wtrąca,
A utrzymuje łaska Boga wspierająca.

Wielka ku Tobie miłość Twego Syna znana,
Wielka grzesznym nadzieja, Panno, w Tobie dana.
Do Ciebie przybywają z wszystkich krańców ziemi
Nieszczęśliwi, dotknięci ciosy rozlicznymi.
Od Ciebie wszyscy smutni czekają osłody,
Z pogodniejszą wracając duszą w swe zagrody.
Do Ciebie się uciekam ja, jeden z tysiąca,
Którego prześladuje złość wrogów bez końca.

Lecz roztropny mych licznych wrogów nie wymienię;
Wyda ich własna mowa, złość i zaślepienie.
Jako moc ich mnie nie zwodzi, dręczy i zabija,
Zawsze z Synem spostrzegasz to, Panno Maryja.
Spostrzegasz i te bicze Ty łamiesz tajemnie,
Co nad miarę w najbliższych mych godzą i we mnie.
Lecz gdy złamać się mają te narzędzia kary,
Tym ułomkom przekroczyć nie daj średniej miary.

(Przełożył z łaciny Wincenty Stroka, 1896)

Cdn.