Dzieci Wyklętych piszą do Bieruta

Warto wrócić do podjętej przed kilkoma laty inicjatywy odszukiwania w archiwach listów dzieci Żołnierzy Niezłomnych pisanych do prezydenta Bolesława Bieruta z prośbą o ułaskawienie ich ojców. Historia widziana z perspektywy przeżyć dzieci żyjących w cieniu śmierci ojców odsłania grozę tamtych czasów, pokazuje zderzenie najmłodszych z machiną totalitarnego państwa, którego władza uzurpowała sobie prawo do decydowania nie tylko o życiu i śmierci ich rodziców, ale także o losie niewinnych i zalęknionych dzieci.

Autorami listów są dzieci od 7. do 14. roku życia, choć nie można wykluczyć dyskretnej pomocy dorosłych przy ich redakcji. Adresowane są one bezpośrednio do prezydenta, a ponieważ odnaleziono je w zespole archiwalnym Kancelarii Cywilnej Prezydenta RP i Kancelarii Rady Państwa, należy wnioskować, że trafiały we właściwe miejsce. Dotyczą przełomu lat 40. i 50. XX wieku, a więc początków stalinizmu.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Treść listów, pisanych ręcznie dziecięcą ręką, ujawnia powtarzający się schemat typowy dla formy listu prośby, w warstwie emocjonalnej natomiast jest ona aż gęsta od uczuć i przeżyć, które przerastają niejednego dorosłego człowieka.

Ja, mała Haneczka...

Reklama

Niektóre z listów zaczynają się od słowa „Prośba”, w jednym napisano: „Podanie o ułaskawienie”. Pierwsze zdania zawierają zwykle krótkie przedstawienie się autora, który podaje swoje imię oraz często wiek, np.: „Ja, mała Ewunia Ścisło chociaż nie umiem jeszcze dobrze pisać, bo mam dopiero 7-my rok życia...”. W innym czytamy: „Ja, mała Haneczka (...) mam 8 lat, chodzę do trzeciej klasy szkoły powszechnej...”. Rodzeństwo Pilarskich, Janusz i Halina, pisze: „Mamy oboje po 14 lat, chodzimy do ósmej klasy, jesteśmy dziećmi tatusia Mariana Pilarskiego, którego Wojskowy Sąd w Lublinie skazał na śmierć”. Bardzo ważnym wątkiem listów było przedstawienie sytuacji życiowej rodziny, która miała być w intencji piszących ważnym argumentem dotykającym serce adresata. Mały Aleksander Kawalec prosi ze swoim „maleńkim braciszkiem Andrzejem”. W tym miejscu zwykle dodawano ważne szczegóły opisujące trudną sytuację rodziny. Trzynastoletni Jurek Chmiel pisze w imieniu swoim i swego młodszego braciszka, że stracili matkę przed 9 laty, i dodaje: „gdybyśmy stracili Ojca, zostalibyśmy zupełni sami na świecie. (...) Gdy Tatuś został aresztowany właściwie ja sam opiekuję się bratem. Jestem w ósmej klasie”. Wspomniany Aleksander pisze: „Nie mamy nikogo kto by nami się opiekował oprócz mamusi, a jeżeli Tatusia nie stanie to i Mamusia nie będzie miała siły do pracy”. Mała Hania pisała: „Mam jeszcze dwie młodsze siostrzyczki i najmłodszego braciszka 3 latka. Mamusia pracuje w szkole. (...) My i nasza mamusia nie mamy nikogo, kto by nam pomógł uratować Tatusia od śmierci, a nas od sieroctwa”. Dzieci zapewniają o tym, że kochają swoich tatusiów. Rodzeństwo 14-letnich Pilarskich pisze: „Nasz tatuś był dla nas dobry i chcielibyśmy, żeby on żył”. Hania z kolei dzieli się swoim zagubieniem: „Nie rozumiem, co to są sprawy polityczne, ale rozumiem, że Tatuś nasz ma zginąć, a my mamy zostać sierotami”. Lęk przed osieroceniem wraca także w liście 7-letniej Ewuni: „Wróć mi mojego tatusia, zachowaj go przy życiu, abym ja też jak inne dzieci miała swego tatusia, aby w moim domu nie było tak źle, głucho, zimno i ponuro, aby mamusia i babcia przestały wreszcie płakać”.

Błagamy, ocal tatusia

W takim zagęszczeniu skrajnych emocji padały często błagania połączone z wiarą w moc decyzji prezydenta. Ewa wręcz krzyczała: „Ocal mego tatusia Obywatelu Prezydencie, bo Ty możesz tego dokonać”. Mała Hania błagała: „Wierzę, że ty wszystko możesz, że Ciebie wszyscy słuchają, że jedno Twoje słowo może nam wrócić Ojca. Sprawa poszła do Warszawy, ma być rewizja procesu. Więc błagam Cię pomóż, ocal, wróć nam Ojca”. Swój list z dramatycznymi słowami: „Polecam więc Twojej łasce życie mojego Tatusia i całuje Twe ręce Najdostojniejszy Panie”, rodzeństwo Pilarskich kończy słowami: „Wiemy, że Ob. Prezydent jest ojcem naszego narodu i jest bardzo dobry tak samo jak wielki Stalin, więc mamy nadzieję, że tej prośby Ob. Prezydent nie odrzuci. Prosimy o to i błagamy”. Wątek „ojca narodu” powtarza się w innych listach, tak jak motyw miłości prezydenta do dzieci. Hania pisała: „Wiem, że kochasz dzieci, wiec ufam, że się nie pogniewasz na mnie, że mnie wysłuchasz i pomożesz”. Trzynastoletni Jurek w dramatycznym tonie prosi: „Zwracamy się do Ciebie jak do naszego jedynego Opiekuna (...). Błagamy Ciebie Opiekunie wszystkich dzieci, abyśmy nie stracili Tatusia i zostali sierotami”.

Reklama

W nielicznych listach, w postawie wielkiej pokory, dzieci piszą o „winie” czy „grzechach” swoich ojców wobec Polski Ludowej, powtarzając sfingowane zarzuty prokuratury. Rodzeństwo Pilarskich pisze: „My na procesie dowiedzieliśmy się, że tatuś zgrzeszył przeciwko Polsce Ludowej”. Znamiennym wątkiem tych dramatycznych listów były obietnice składane przez ich autorów, które miały przekonać Bieruta. Pilarscy wyrażają żal z tego powodu i obiecują: „(...) będziemy dobrze się uczyć i walczyć o pokój, aby nasza Polska Ludowa była z nas zadowolona”. Hania zapewnia: „A my, gdy urośniemy, wdzięczni Polsce, pracować będziemy dla Niej ze wszystkich sił”. Mała Ewa obiecuje: za ułaskawienie „tatuś mój i my wszyscy i ja będziemy Ci starali się odwdzięczyć przez jak najlepsze spełnienie swych obowiązków wobec Ojczyzny naszej”. Nie można się uwolnić od wrażenia, że dzieci mówiły dokładnie to, czego od nich oczekiwała władza, a nawet posługiwały się jej językiem. Nie rozstrzygając kwestii wiarygodności tych deklaracji, widzimy, że dzieci były gotowe na wszystko, by ratować swoich ojców. W niektórych przypadkach zapewniały o modlitwie za Bieruta. Hania deklarowała: „Za Ciebie zaś Najdroższy Panie prezydencie modlić się będziemy, by Ci Bóg użyczył najdłuższego życia i najwyższej mądrości w rządzeniu Naszą ojczyzną”.

Dramatyczny epilog

Tadeusz Pleśniak, ojciec 8-letniej Hani, został zamordowany strzałem w tył głowy 4 miesiące po napisaniu prośby przez córkę. W chwili śmierci miał 37 lat. Osierocił czworo dzieci. Marian Pilarski, ojciec 14-letnich Janusza i Haliny, został zamordowany 5 miesięcy po napisaniu listu do Bieruta. W chwili śmierci miał 53 lata. Pogrzebane anonimowo szczątki zostały odnalezione dopiero w 2017 r. D. Ścisło, ojciec małej Ewuni, w celi śmierci spędził 120 dni, po czym karę śmierci zamieniono mu na dożywocie. Warunkowo został zwolniony z więzienia w 1956 r. Mieczysław Kawalec, ojciec Aleksandra i Andrzejka, został stracony 5 miesięcy po napisaniu prośby przez synów. K. Chmiela, ojca Jurka i Zbysia, stracono kilka miesięcy po liście starszego syna do prezydenta. Ciało najprawdopodobniej pogrzebano anonimowo na „Łączce”.

Wszyscy skazani padli ofiarą sądowej zbrodni opartej na zmistyfikowanym procesie. Były to „zbrodnie w majestacie prawa”. Ich ofiary nie zasługiwały na łaskę prezydenta. Na współczucie prezydenta nie zasługiwały też ich dzieci, które podjęły próbę ratowania swoich ojców. Nieraz przez większość swego życia musiały się mierzyć z piętnem dzieci wyklętych bandytów.

* Pisownię w listach zostawiono w oryginalnym brzmieniu.

Po przedstawieniu dwa tygodnie temu postaci św. Franciszka z Asyżu chciałbym dzisiaj opowiedzieć o innym świętym, który należał do pierwszego pokolenia Braci Mniejszych: o Antonim Padewskim czy - jak go się również nazywa - Lizbońskim, nawiązując do miejsca jego urodzenia. Mowa o jednym z najpopularniejszych świętych w całym Kościele katolickim, czczonym nie tylko w Padwie, gdzie wzniesiono wspaniałą bazylikę, w której spoczywają jego doczesne szczątki, ale na całym świecie. Wierni z wielką czcią odnoszą się do jego obrazów oraz figur, przedstawiających go z lilią, symbolem jego czystości, bądź z Dzieciątkiem Jezus na ręku, upamiętniającym cudowne widzenie, o którym wspominają niektóre źródła literackie. Antoni w znaczący sposób przyczynił się do rozwoju duchowości franciszkańskiej dzięki swym wybitnym przymiotom - inteligencji, zrównoważeniu, gorliwości apostolskiej, a przede wszystkim żarliwości mistycznej. Urodził się w Lizbonie w szlacheckiej rodzinie ok. 1195 r. i na chrzcie otrzymał imię Fernando (Ferdynand). Wstąpił do kanoników zachowujących monastyczną Regułę św. Augustyna, najpierw w klasztorze św. Wincentego w Lizbonie, następnie Świętego Krzyża w Coimbrze - renomowanego ośrodka kultury Portugalii. Z zainteresowaniem i zapałem poznawał Biblię i Ojców Kościoła, zdobywając wiedzę teologiczną, którą owocnie wykorzystywał w działalności nauczycielskiej i kaznodziejskiej. W Coimbrze wydarzył się epizod, który w decydujący sposób wpłynął na jego życie: w 1220 r. wystawiono tam relikwie pierwszych pięciu misjonarzy franciszkańskich, którzy udali się do Maroka, gdzie ponieśli śmierć męczeńską. Ich historia zrodziła w młodym Ferdynandzie pragnienie naśladowania ich i postępowania drogą chrześcijańskiej doskonałości: poprosił wówczas o zgodę na opuszczenie kanoników św. Augustyna i zostanie bratem mniejszym. Jego prośba została przyjęta i pod nowym, zakonnym imieniem Antoni on również wyruszył do Maroka. Opatrzność Boża zdecydowała jednak inaczej. Z powodu choroby musiał wrócić do Włoch i w 1221 r. wziął udział w słynnej Kapitule Namiotów w Asyżu, gdzie spotkał też św. Franciszka. Następnie żył czas jakiś w całkowitym ukryciu w klasztorze w pobliżu Forli w północnych Włoszech, gdzie Pan powołał go do innej misji. Wysłany w okolicznościach zupełnie przypadkowych do wygłoszenia kazania z okazji święceń kapłańskich, pokazał, że wyposażony jest w taką wiedzę i dar wymowy, iż przełożeni przeznaczyli go do kaznodziejstwa. Tak oto rozpoczął we Włoszech i we Francji ogromnie intensywną i skuteczną działalność apostolską, by nakłonić sporą liczbę osób, które odeszły od Kościoła, do zmiany decyzji. Był też jednym z pierwszych nauczycieli teologii Braci Mniejszych, jeżeli nie wręcz pierwszym. Rozpoczął swe nauczanie w Bolonii, z błogosławieństwem Franciszka, który, w uznaniu cnót Antoniego, wystosował do niego krótki list, rozpoczynający się tymi słowami: „Podoba mi się, że nauczasz świętej teologii braci”. Antoni położył podwaliny pod teologię franciszkańską, która - uprawiana przez innych wybitnych myślicieli - miała osiągnąć swoje szczyty w postaciach Bonawentury z Bagnoregio i bł. Dunsa Szkota. Kiedy został prowincjałem Braci Mniejszych w Północnych Włoszech, nadal zajmował się kaznodziejstwem, dzieląc je ze sprawowaniem urzędu przełożonego. Gdy skończył misję prowincjała, wrócił w okolice Padwy, dokąd jeszcze kilkakrotnie się udawał. Po niespełna roku zmarł u bram tego miasta - 13 czerwca 1231 r. Padwa, która przyjęła go z miłością i czcią, złożyła mu wieczny hołd czci i pobożności. Sam papież Grzegorz IX - który wysłuchawszy jego kazania, nazwał go „Arką Testamentu” - kanonizował go w 1232 r., również w następstwie cudów, jakie dokonały się za jego wstawiennictwem. W ostatnim okresie życia Antoni zapisał dwa cykle „Kazań”, zatytułowane „Kazania niedzielne” i „Kazania na uroczystości i święta”, przeznaczone dla kaznodziejów i wykładowców teologii z Zakonu Franciszkańskiego. Komentuje w nich teksty Pisma Świętego, prezentowane przez liturgię, wykorzystując patrystyczno-średniowieczną interpretację czterech zmysłów: literackiego lub historycznego, alegorycznego lub chrystologicznego, topologicznego czy moralnego i anagogicznego, który ukierunkowuje ku życiu wiecznemu. Chodzi o teksty teologiczno-homiletyczne, będące odzwierciedleniem żywego przepowiadania, w których Antoni proponuje prawdziwą i właściwą drogę chrześcijańskiego życia. Tak wielkie jest bogactwo nauki duchowej zawartej w „Kazaniach”, że czcigodny papież Pius XII w 1946 r. ogłosił Antoniego doktorem Kościoła, nadając mu tytuł „Doctor Evangelicus”, gdyż z pism tych przebija świeżość i piękno Ewangelii; dziś jeszcze możemy czytać je z wielkim pożytkiem duchowym. W swoim nauczaniu mówi o modlitwie jako związku miłości, która popycha człowieka do słodkiej rozmowy z Panem, przynosząc niewypowiedzianą radość, która łagodnie ogarnia modlącą się duszę. Antoni przypomina nam, że modlitwa potrzebuje atmosfery ciszy, która nie ma nic wspólnego z oderwaniem się od zewnętrznego hałasu, ale jest doznaniem wewnętrznym, mającym na celu usunięcie przeszkód w skupieniu się, spowodowanych przez troski duszy. Według nauczania tego wybitnego doktora franciszkańskiego, modlitwa składa się z czterech niezbędnych postaw, które Antoni określił po łacinie jako „obsecratio”, „oratio”, „postulatio”, „gratiarum actio”. Moglibyśmy je przetłumaczyć następująco: ufne otwarcie serca na Boga, czuła rozmowa z Nim, przedstawienie naszych potrzeb, wysławianie Go i dziękczynienie. W tym nauczaniu św. Antoniego o modlitwie widzimy jeden ze szczególnych rysów teologii franciszkańskiej, którą on zapoczątkował, a mianowicie fundamentalną rolę przyznaną miłości Bożej, która wkracza w sferę uczuć, woli, serca, i będącej także źródłem, z którego wytryska poznanie duchowe, przerastające wszelkie poznanie. Pisze dalej Antoni: „Miłość jest duszą wiary, sprawia, że jest ona żywa; bez miłości wiara umiera” („Kazania na niedziele i święta II”, „Il Messaggero”, Padwa 1979, s. 37). Tylko dusza, która się modli, może dokonać postępów w życiu duchowym: oto uprzywilejowany przedmiot przepowiadania św. Antoniego. Zna on doskonale ułomności ludzkiej natury, skłonność do popadania w grzech, dlatego stale wzywa do walki ze skłonnością do chciwości, pychy, nieczystości oraz do praktykowania cnót ubóstwa i wielkoduszności, pokory i posłuszeństwa, niewinności i czystości. Na początku XIII wieku, w kontekście odrodzenia miast i rozkwitu handlu, wzrastała liczba osób nieczułych na potrzeby ubogich. Z tego też powodu Antoni wielokrotnie wzywa wiernych do myślenia o prawdziwym bogactwie, bogactwie serca, które czyni ich dobrymi i miłosiernymi, i gromadzeniu skarbów dla Nieba. „Bogacze - tak wzywa - zaprzyjaźnijcie się z ubogimi, (...) przyjmijcie ich w swoich domach: to oni, ubodzy, przyjmą was potem w wieczne mieszkanie, gdzie jest piękno pokoju, ufność w bezpieczeństwo oraz obfity spokój wiecznej sytości” (tamże, s. 29). Czyż nie widzimy, Drodzy Przyjaciele, że to nauczanie jest bardzo ważne także dziś, gdy kryzys finansowy i poważne nierówności gospodarcze zubożają wiele osób i stwarzają warunki nędzy? W encyklice „Caritas in veritate” przypominam: „Ekonomia bowiem potrzebuje etyki dla swego poprawnego funkcjonowania; nie jakiejkolwiek etyki, lecz etyki przyjaznej osobie” (n. 45). Antoni, w szkole Franciszka, stawia zawsze Chrystusa w centrum życia i myślenia, działania i kaznodziejstwa. I to jest drugi rys typowy dla franciszkańskiej teologii: chrystocentryzm. Kontempluje ona z upodobaniem i wzywa do kontemplacji tajemnic człowieczeństwa Pana, w szczególny sposób tajemnicy Narodzenia, które wywołują w nim uczucia miłości i wdzięczności dla Bożej dobroci. Również widok Ukrzyżowanego inspiruje w nim myśli o wdzięczności dla Boga i szacunku dla godności osoby ludzkiej, tak iż wszyscy, wierzący i niewierzący, mogą znaleźć w niej to znaczenie, które wzbogaca życie. Antoni pisze: „Chrystus, który jest twoim życiem, wisi przed tobą, abyś patrzył na krzyż jak w lustro. Będziesz mógł tam poznać, jak śmiertelne były twoje rany, których żadne nie uleczyłoby lekarstwo, jak tylko krew Syna Bożego. Jeśli dobrze się przyjrzysz, będziesz mógł zdać sobie sprawę, jak wielka jest twoja godność ludzka i twoja wartość (...). W żadnym innym miejscu człowiek nie może lepiej uświadomić sobie, jak wiele jest wart, jak wtedy, gdy spogląda w lustro krzyża” („Kazania na niedziele i święta III”, str. 213-214). Drodzy Przyjaciele, oby Antoni Padewski, tak bardzo czczony przez wiernych, mógł wstawiać się za całym Kościołem, a zwłaszcza za tymi, którzy poświęcają się kaznodziejstwu. Oni zaś, czerpiąc natchnienie z jego przykładu, niech troszczą się o łączenie mocnej i zdrowej nauki ze szczerą i żarliwą pobożnością i zwięzłością przekazu. W obecnym Roku Kapłańskim módlmy się, aby kapłani i diakoni pełnili pilnie tę posługę głoszenia i aktualizacji Słowa Bożego wiernym, przede wszystkim w homiliach liturgicznych. Niech będą one skutecznym przedstawieniem odwiecznego piękna Chrystusa, właśnie tak jak zalecał Antoni: „Kiedy głosisz Chrystusa, otwiera On twarde serca; gdy wzywasz Go, osładza gorzkie pokusy; gdy myślisz o Nim, rozjaśnia Twoje serce; kiedy o Nim czytasz, nasyca twój umysł” („Kazania na niedziele i święta III”, str. 59).