"Koń znaczy wspaniałość serca albo męstwo, ufność y wolność". Tak pisał ks. Benedykt Chmielowski w opracowaniu encyklopedycznym Nowe Ateny albo akademia wszelkiej sciencyi pełna... w latach 1745-56, charakteryzując nie tylko symboliczne znaczenie koni w Polsce szlacheckiej. O roli konia w dziejach i kulturze pisano wielokrotnie, zawsze podkreślając jego wielkie zasługi w czasach walk, a także w okresach pokoju. Koń, który od najdawniejszych czasów należał do zwierząt wspaniale służących człowiekowi, był przez niego traktowany szczególnie - nie tylko posiadał zawsze imię własne, ale też, od starożytności, był przedstawiany w różnych gatunkach sztuki.
Miłość Polaków do koni znajdowała odbicie w sztuce. Pierwsze wizerunki koni w portretach polskich pojawiły się w XVI w. Jednak dopiero od XIX w. konie stały się nieodzownym elementem wielu płócien. Obrazy m.in. Matejki, Michałowskiego czy Brandta, sławiące świetność Rzeczypospolitej, były bardzo istotne w kształtowaniu postaw patriotycznych. Sławiły dumę Polaków, gdy powstawały. I dziś są uważane za najbardziej polskie, dlatego niemal każdy obraz z koniem jest uważany za atrybut polskości - nieodłączny element domu, w którym kultywuje się tradycje narodowe. Dzieła malarskie, które ukazują konie, w większości kolekcji muzealnych zaliczane są do największych atrakcji. Podobnym uznaniem cieszą się obrazy o tej tematyce pojawiające się na aukcjach - osiągając zwykle najwyższe ceny.
Koń w malarstwie polskim, to tytuł wystawy malarstwa XIX i trzech dziesięcioleci XX w. ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie, prezentowanej od 11 kwietnia do października w gmachu Zbiorów Sztuki Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku (scenariusz Tamara Richter - Warszawa, komisariat Krystyna Kotula - Włocławek). Na wystawie znalazły się 54 dzieła autorstwa 30 najwybitniejszych malarzy polskich.
Ekspozycja ma rozległy zakres tematyczny - ukazuje sceny batalistyczne, polowania, sceny rodzajowe, zaprzęgi, przejażdżki i portrety koni. Atutem wystawy są bez wątpienia autorzy obrazów, zarówno ci, którzy osiągnęli mistrzostwo w tej tematyce, jak i ci, którzy tematykę "końską" podejmowali sporadycznie.
Ramy chronologiczne ekspozycji wyznaczają obrazy: Aleksandra Orłowskiego Jeździec Wschodni z 1811 r. i Wybuch granatu Stanisława Kaczora Batowskiego - z 1937 r. Malarstwo romantyczne reprezentują obrazy Januarego Suchodolskiego - miłośnika epoki napoleońskiej i autora obrazów pokazujących walki narodowo-wyzwoleńcze.
Z 1. poł. XIX w. pochodzą też dzieła Piotra Michałowskiego, artysty uważanego za największą indywidualność tamtych czasów, który poświęcił się w sposób wyjątkowy szkicowaniu i malowaniu koni.
Malarzem dorównującym Michałowskiemu zamiłowaniem do koni był Juliusz Kossak. Liczba namalowanych przez niego obrazów, których bohaterem był koń i jeździec, pozwoliła zaliczyć go (a także jego syna Wojciecha i wnuka Jerzego) do największych znawców tematu.
Jan Matejko w swych historycznych dziełach konie malował z pasją. Powstanie największych dzieł poprzedzały studia rysunkowe i malarskie. Dwa z nich wystawiane we Włocławku (m. in. szkic do Bitwy pod Grunwaldem) świadczą o jego mistrzostwie.
Malarze z kręgu pracowni monachijskich także nie omijali tematyki "końskiej" - ich najwybitniejszy przedstawiciel Józef Brandt słynął z rozbudowanych scen historycznych. Głównym tematem jego obrazów były konie o efektownych ruchach, jeźdźcy w wirze walki, Lisowczycy, Tatarzy, Kozacy - na koniach, a także akcesoria m.in. uprząż, broń, siodła.
Artystą, który miał wyjątkową zdolność chwytania wrażeń w ruchu i stworzył niezapomniane wizerunki koni w pełnych sentymentu krajobrazach, był Józef Chełmoński. Wśród wystawianych obrazów nie zabrakło pojedynczych płócien Alfreda Wierusza-Kowalskiego, Maksymiliana Gierymskiego, Józefa Brodowskiego, Henryka Pillatiego i mniej znanych malarzy - Ludwika Gędłka czy Włodzimierza Łosia.