W Kijach przez wieki przetrwała pamięć o rozległości i ważności parafii, o jej kanonikach, wielmożach i rycerzach. Do najsłynniejszych należy Mściwój (zwany także Mszczujem), który miał pokonać Ulryka von Jungingena na polach Grunwaldu.

Mszczuj/Mściwój spod Grunwaldu

Ks. Jan Wiśniewski, gdy opisywał parafię i w niej był, zastał jeszcze zwyczaj bicia w dzwony na pamiątkę wiktorii grunwaldzkiej i powrotu rycerza Mszczuja – pogromcy Wielkiego Mistrza, który mógł być ochrzczony w Kijach. Od kilku lat powróciliśmy do tej tradycji, dzwon bije codziennie o godz. 14, jest to zawsze dziewięć uderzeń – mówi ks. Wiesław Kita, proboszcz w Kijach. 23 września rokrocznie jest także sprawowana Msza św. za poległych pod Grunwaldem.

Tak pisze o tym poeta Adam Ochwanowski w wierszu „Kijskie dzwony: Gdy przebrzmi w uszach Anioł Pański/ Dziewięciokrotnie dzwon zabije/ wtedy za dusze spod Grunwaldu/ Składają modły stare Kije/ Za tych, co chcieli bronić Polski/ I dotąd jeszcze nie wrócili/ Co z Jagiełłowym poszli wojskiem/ I się do końca dzielnie bili/ Za pamięć, która mit przerasta/ Bo zawierzyli Panu Bogu/ Choć nigdy ojciec ani matka/ Nie przywitali ich na progu/ Za Mszczuja, co z bitewnych zmagań/ Dał kościołowi dar bogaty/ I za proboszcza, który płaszcz ów/ Nakazał przeszyć na ornaty (…).

Mszczuj (Mściwój) ze Skrzynna podczas bitwy pod Grunwaldem był przedchorągiewnym (rycerzem czoła chorągwi) w nadwornej formacji króla Władysława Jagiełły. Walczył też z Krzyżakami pod Koronowem (1410 r.), a w 1428 r. wziął udział w wyprawie Wielkiego Księcia Litewskiego Witolda na Nowogród Wielki. Miał być m.in. właścicielem zamku w Barwałdzie Górnym koło Wadowic. Ale co do kwestii zadania przez niego śmiertelnych ciosów mistrzowi krzyżackiemu, mediewiści mają podzielone zdania.

Według Długosza, to Mszczuj powiadomił Jagiełłę o śmierci na polu bitwy wielkiego mistrza Ulryka von Jungingena. Zgodnie ze średniowiecznym zwyczajem rycerskim, po bitwie poddani rycerstwa przeczesywali pole bitwy w poszukiwaniu łupów. Giermek Mszczuja, Jurga, miał zjawić się u swego pana ze złotym relikwiarzem (pektorałem), zawierającym cenne relikwie, należącym wcześniej do Ulryka von Jungingena. Również znalezienie ciała mistrza możliwe było dzięki wskazówkom Mszczuja, co wskazuje na to, iż rycerze ci spotkali się na polu bitwy.

Gmina Kije poprzez budowę niezwykłego obiektu – nowoczesnej bazy stylizowanej na dawną kasztelanię (projekt pn. „Rewitalizacja terenów podworskich w Kijach – przywrócenie dawnej kasztelanii”) przypomniała postać Mszczuja i grunwaldzkie dzieje, a w kaplicy Męki Pańskiej w kijskim kościele znajduje się oryginalna pamiątka – replika tamtego płaszcza, co to go proboszcz nakazał przeszyć na ornaty. Specjalne hafty z epoki grunwaldzkiej – orły piastowskie czy krzyż z chorągwi krzyżackiej – wyczarowały siostry karmelitanki. Oryginalny ornat zrabowali prawdopodobnie Szwedzi po bitwie pod Kliszowem (1702).

Mieszko I w „Kasztelanii”

Mieszko I ze swym dworem przybywa do Kij, aby zjednoczyć te ziemie przy pomocy krzyża, i ze zdumieniem odkrywa, że tutaj ludzie byli już ochrzczeni razem z Wiślanami… Ostatni ksiądz jednak nie żyje, z powrotem pleni się pogaństwo, jest pilna potrzeba odnowienia sakramentu chrztu – tak Andrzej Żądło, pomysłodawca widowiska i dyrektor Instytucji Kultury „Kasztelania” wprowadza w temat spektaklu przygotowywanego z okazji 1050-lecia Chrztu Polski.

Parafianie z Kij i Górek, księża z parafii, młodzież szkolna, strażacy, koła gospodyń wiejskich – ok. 50 aktorów amatorów zaangażowano w tę artystyczną sprawę. Próby idą już pełną parą. Słowa napisał kielecki autor tekstów i poeta Arkadiusz Szostak, muzykę skomponował Andrzej Żądło.

– Chcemy przypomnieć i podkreślić, że parafia w Kijach jest jedną z najstarszych na ziemiach polskich. W tym roku przypada 900 lat od jej utworzenia – podkreśla Andrzej Żądło. Mówi także, że Proboszcz bardzo wspiera go swoim autorytetem, że angażuje się mnóstwo dobrych ludzi, jak np. Kazimierz Dyraga, który użycza swoich koni. I, oczywiście, gra w spektaklu.

Premiera widowiska odbędzie się podczas Światowych Dni Młodzieży. Organizatorzy chcą pokazać widowisko zagranicznym pielgrzymom, który będą wtedy przebywać w gminie Kije oraz młodzieży z sąsiednich dekanatów. Partnerem przedsięwzięcia jest Urząd Marszałkowski w Kielcach.

W „Kasztelanii” działał niegdyś zespół śpiewaczo-teatralny „Kasztelanie”, na tej bazie stworzono grupę pasjonatów, która przygotowała już kilka widowisk, m.in. „Z dziejów ziemi naszej” – rekonstrukcję powrotu rycerzy spod Grunwaldu, „Wesele kijskie pod Klerykowem”, „Pociąg do przeszłości”. Podczas ostatniego spektaklu pt. „Pastorałka kijska” na widowni zasiadło około 1,5 tysiąca osób.

Dziewięć wieków parafii

Ks. Jan Wiśniewski pisze tak: „Kościół miał tu wystawić głośny Piotr Duńczyk ok. 1120 r. W 1213 r. bp krakowski Wincenty Kadłubek (…) ze wsi Żydów i innych wiosek parafii Kije ufundował w Kielcach prebendę (…). Dokument potwierdzony przez Jana Grota oglądał Jan Długosz”.

We wczesnym średniowieczu miejscowość Kije była własnością książęcą, później przeszła w ręce prywatne. W 1. poł. XII wieku w Kijach mieściła się siedziba kasztelanii czechowskiej. W tym stuleciu powstała parafia i wzniesiono pierwszy kościół w stylu romańskim z kamienia. Do dziś zachowało się kilka elementów romańskich – portal, okienko, fragment muru. – Mamy także wspaniale zachowane fundamenty – mówi ks. Wiesław Kita.

Utworzony ośrodek kościelny był z pewnością ważny – wiadomo, że rozciągał się aż na 22 miejscowości. W Kijach pracował zawsze duży zespół duchownych – wśród nich kanonicy, scholastyk, prepozyt.

Obecny kościół wczesnobarokowy, murowany, powstał w 1. poł. XVII wieku. W barokowym ołtarzu głównym – słynący łaskami obraz Matki Bożej Łaskawej z Dzieciątkiem w sukience metalowej. Prawdopodobnie dzięki silnemu kultowi maryjnemu w Kijach nie doszło do przejęcia kościoła przez luteranów.

Jubileusz 900-lecia parafia Kije będzie przeżywała w 2020 r., do czego – jak mówi Ksiądz Proboszcz – przygotowuje się duchowo i materialnie. Codziennie w tej intencji jest odmawiany dziesiątek Różańca przy każdej Mszy św., będą także misje. I, oczywiście, widowisko historyczne.