Wskażmy jeszcze na imiona zła w gospodarce rolnej: brak miłości do ziemi, pozbawianie ludzi własności, trudności z nabyciem na własność ziemi, wysokie podatki gruntowe, wysokie ceny maszyn i narzędzi rolniczych, nawozów sztucznych, środków ochrony roślin, brak czy też niepewność rynków zbytu, niskie ceny skupu, niekorzystne prawo budowlane, likwidacja szkół na wioskach, placówek służby zdrowia, przychodni i poradni lekarskich itp.

W tych wszystkich przywołanych tu sytuacjach zła, braków, ograniczeń zwykle pojawia się pytanie, czy jest możliwe pokonanie czy też przetrzymanie dotykającego nas zła? Kto może to uczynić, czy sam człowiek, czy ktoś wyższy od niego? Czy można przezwyciężyć zło fizyczne, moralne? Na czym można budować nadzieję na wyjście z tego zła? Wskażmy jeszcze na samego człowieka, w którym rodzi się niekiedy nadzieja na wyzwolenie się ze zła i osiągnięcie dobra.

W kontekście doświadczanego zła rodzi się w człowieku pragnienie, aby je pokonać i osiągnąć dobro, zdobyć wartości, za którymi tęskni ludzkie serce. Człowiek nie tylko pragnie uwolnić się od zła, ale także dąży do wartości wyższych takich jak prawda, dobro, miłość, sprawiedliwość, pokój, nieutracalne szczęście. Warto przy okazji zauważyć, że człowiek w swoich pragnieniach i tęsknotach za dobrem jest nieograniczony. Jest często nastawiony na osiągnięcie pełnego dobra, nieutracanej radości, trwałej miłości i nieprzemijającego szczęścia. Zastanawia się w jaki sposób mógłby urzeczywistnić te marzenia, które odkrywa w swoim wnętrzu. Ciągle przeżywa dramat między noszonymi w sobie nieskończonymi pragnieniami, marzeniami, a ich tylko cząstkowym zaspokojeniem – w wymiarach ziemskiego życia. W tym właśnie doświadczeniu kryje się postulat domagający się przyjęcia przyszłego świata jako sytuacji, w której będą mogły być zaspokojone nasze marzenia, które nosimy w sobie podczas ziemskiego życia. W przeciwnym przypadku byt ludzki byłby jakimś wyjątkiem w przyrodzie, który by dążył do czegoś, czego w ogóle nie ma. Owa pełnia prawdy, dobra, sprawiedliwości, miłości, radości, pokoju, szczęścia musi gdzieś być i musi być kiedyś osiągalna, skoro ku niej kierują się ludzkie marzenia, pragnienia i tęsknoty.

Zauważając to, winniśmy się zastanowić, na kim lub na czym człowiek może budować nadzieję na wyjście z sytuacji zła i na możliwość osiągnięcia doświadczanych marzeń, tęsknot. W dziejach ludzkich znajdujemy najtrafniejszą odpowiedź, jaką dał św. Augustyn, na początku V wieku po Chrystusie: „Stworzyłeś nas, Boże, dla siebie i niespokojne jest serce nasze, dopóki Ciebie nie odnajdzie”. Bóg zatem jest najpewniejszą i najpełniejszą rękojmią naszej nadziei na zaspokojenie naszych tęsknot. Wiemy dobrze, że nie wszyscy jednak godzą się na taką odpowiedź. Zawróćmy do historii, która jest nauczycielką życia – magistra vitae i zobaczmy, w czym ludzie zazwyczaj pokładali swoją nadzieję na uwolnienie się od zła i zbudowania lepszej przyszłości – stworzenia sobie raju na ziemi, jak niektórzy mawiali.

Oprac. Julia A. Lewandowska