historia Chełmonia położonego na południowym skraju ziemi chełmińskiej, 5 km od Kowalewa Pomorskiego, sięga czasów przedkrzyżackich. W 1222 r. książę Konrad Mazowiecki przekazał ją pruskiemu biskupowi misyjnemu Chrystianowi. Pod koniec XIII wieku w parafii założonej przez biskupa włocławskiego postawiono drewniany kościółek, a w XIV stuleciu murowany, gotycki. Parafii i świątyni od początku patronuje św. Bartłomiej. W pierwszych latach XVII wieku właściciel Chełmonia Zygmunt Konarski ufundował do dziś istniejący późnorenesansowy, bogato rzeźbiony, 2-piętrowy ołtarz z trzema wyobrażeniami Matki Bożej. Jedno z nich to „dziwnie piękny”, otoczony czcią wizerunek Maryi Niepokalanie Poczętej.

Z dziejów sanktuarium

Wizerunek współcześnie nazywany obrazem Matki Bożej Brzemiennej od początku zyskał opinię „łaskawego”. Otaczają go wota składane od czasów saskich do dziś: znaki uzdrowienia, nawrócenia, wszelkich łask uzyskanych za przyczyną Maryi. Wśród nich: odznaczenia ocalonych z wojny żołnierzy gen. Andersa i Krzyż Oświęcimski, pozłacana róża od pielgrzymów z Częstochowy. Podczas prac konserwatorskich w 1928 r. rozpoznano odznakę oficerską chorągwi nadwornej króla Augusta II Mocnego. Kult maryjny okazywany przez okoliczny lud sprawił, że w 1757 r. papież Benedykt XIV nadał parafii przywilej odpustu zupełnego w uroczystości: Ofiarowania Pańskiego, Nawiedzenia, Wniebowzięcia, Niepokalanego Poczęcia i Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. Do upowszechnienia czci Matki Bożej przyczyniło się w XVIII wieku Bractwo Niepokalanego Poczęcia. „Wielkie nabożeństwo do Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej świadczy wymownie o głębokiej wierze ludności tutejszej w Niepokalane Poczęcie” – już wieki całe przed ogłoszeniem dogmatu (przez Piusa IX w 1854 r. – W.W.) – pisał w 1905 r. ks. Stanisław Kujot („Księga pamiątkowa Maryańska”, t. II).

W okresie niewoli do położonego w zaborze pruskim Chełmonia przeprawiali się przez pobliską graniczną Drwęcę pielgrzymi z zaboru rosyjskiego. „I właśnie wtedy sanktuarium chełmońskie spełniło doniosłą rolę historyczną, stając się miejscem spotkań Polaków obu zaborów. Wioska była [dla nich] jakby klamrą łączącą” (ks. kan. Maciej Augustyński, „Głos z Torunia” nr 18/1996). Po odzyskaniu niepodległości parafia przeżyła wielkie święto związane z renowacją cudownego obrazu, którą w 1928 r. proboszcz ks. Władysław Grochocki zlecił wybitnemu specjaliście prof. Janowi Rutkowskiemu (kierował m.in. konserwacją Ikony Jasnogórskiej i ołtarza Wita Stwosza). Wizerunek odnowiony na Zamku Królewskim w Warszawie ponownie zainstalowano w świątyni 8 września podczas uroczystości z udziałem bp. Konstantyna Dominika i pielgrzymów z różnych stron Polski (por. „Słowo Pomorskie” nr 212/1928). Najtrudniejszy dla sanktuarium był okres PRL, kiedy zakazywano pielgrzymek. Szykany komunistów, podobnie jak w latach 70. XIX wieku Bismarckowski kulturkampf, nie zdołały jednak zdławić przywiązania wiernych do swej Orędowniczki. Od połowy lat 80. ubiegłego wieku, m.in. za sprawą proboszcza ks. Ryszarda Krauzego, zaczęto okazywać Chełmońskiej Pani coraz większą cześć. Od 1989 r. proboszczem i kustoszem w Chełmoniu jest ks. kan. Maciej Augustyński, dzięki któremu w zaadaptowanym dawnym spichrzu powstał dom pielgrzyma z niepowtarzalną kaplicą urządzoną w podziemiach, a parafianie z Elgiszewa od 2012 r. cieszą się własnym domem Bożym pw. Józefa Robotnika.

Ks. kan. Augustyński zgodnie z Bożym przesłaniem zawartym w tajemnicy Niepokalanego Poczęcia uczynił z sanktuarium Matki Bożej Brzemiennej placówkę obrony życia dzieci poczętych jeszcze nienarodzonych, miejsce żarliwej modlitwy w intencji dzieci oraz pokuty za grzechy przeciwko życiu. Charakter pokutny mają pielgrzymki do Chełmonia. Każdy pątnik przynosi kamień, by złożyć go pod stojącym opodal kościoła krzyżem, na którym widnieje napis: „Dla upamiętnienia tych, których zabito jeszcze przed narodzeniem”. Tak dzieje się od 1990 r. „Sanktuarium Matki Brzemiennej powinno być wymownym znakiem obrony życia dla każdego z nas i dla całego świata”– mówi jego kustosz.

Cudowny obraz

Namalowany na płótnie pod koniec XVI wieku przez nieznanego autora obraz Maryi „o rzadkim wdzięku w nachylonej twarzy, z której spadają w bujnych splotach ciemne włosy” (ks. Bolesław Makowski, „Sztuka na Pomorzu”) został w czasach saskich ozdobiony rokokową srebrną sukienką. Srebrna pozłacana korona jest znakiem królewskości, a 12 złocistych gwiazd wokół głowy i wymowny gest prawej dłoni złożonej na piersiach przywołują na myśl słowa z Apokalipsy: „a na jej głowie wieniec z gwiazd dwunastu. A jest brzemienna” (Ap 12, 1-2). Tajemnicę macierzyństwa oraz czystość Panny Najświętszej symbolizują perły z Jej naszyjnika. Po odsłonięciu rokokowego upiększenia zobaczymy na karcie psałterza, który Maryja trzyma w lewej ręce, łacińskie słowo „Magnificat”, co przywodzi na myśl początek Jej pieśni „Magnificat anima mea Dominum („Wielbi dusza moja Pana”) (Łk 1, 46-55) oraz Psalm 103 („Błogosław, duszo moja, Pana”). To znak modlitewnej postawy Maryi w scenie Zwiastowania, w której gołębica ukazana na jasnym, promienistym tle symbolizuje Ducha Świętego z zapowiedzi anioła Gabriela (por. Łk 1, 35).

Dziękuję ks. kan. Maciejowi Augustyńskiemu za współpracę w przygotowywaniu artykułu

Kult Chełmońskiej Pani

Pielgrzymki odpustowe z parafii dekanatów kowalewskiego i golubskiego oraz innych miejscowości w diecezji toruńskiej, płockiej i włocławskiej; czasem z dalszych stron

Pielgrzymka rowerowa młodzieży z Ciechocina (diecezja włocławska), przy kościele filialnym w Elgiszewie łącząca się z pielgrzymką dekanalną dorosłych

Ofiarowanie Matce Bożej dzieci w czasie ceremonii chrztu połączone ze specjalną modlitwą ofiarowania. Możliwość zamówienia nabożeństwa ofiarowania dla dzieci spoza parafii listownie lub telefonicznie: parafia pw. św. Bartłomieja Apostoła, Chełmonie, 87-410 Kowalewo Pomorskie, tel. (56) 684-35-08

„Święty roczek” – nabożeństwo w intencji dzieci w 1. rocznicę otrzymaniu sakramentu chrztu – 1. niedziela miesiąca, godz. 11

Msze św. zamawiane przez czcicieli Matki Bożej Brzemiennej w trudnych sprawach

Księga Pamiątkowa Sanktuarium z wpisami intencji błagalnych i dziękczynnych oraz aktów ofiarowania dzieci opiece Maryi

Odpusty

W CHEŁMONIU

Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny – 2 lipca (odpust pielgrzymkowy), Msza św. o godz. 12; niedziela po 2 lipca (odpust rodzinny) – Suma z procesją o godz. 12 oraz Msza św. dla rodziców z małymi dziećmi i matek brzemiennych o godz. 16. Po Sumie złożenie przyrzeczeń Duchowej Adopcji

Narodzenia Najświętszej Maryi Panny – 8 września, niedziela po 8 września. Program – tak jak w niedzielę odpustu rodzinnego

Św. Bartłomieja Apostoła, patrona parafii i kościoła – niedziela po 24 sierpnia, Msza św. o godz. 11

W ELGISZEWIE

Św. Józefa Robotnika – 1 maja o godz. 11. Jeśli wypada w niedzielę, o godz. 12

Warto przeczytać: Leszek Pachoń, „Chełmonie. O historii parafii rzymskokatolickiej pod wezwaniem Świętego Bartłomieja Apostoła. Zarys monograficzny” (możliwość nabycia albo zamówienia w sanktuarium); Piotr Grążawski, „O tym, jak obraz Matki Boskiej Brzemiennej do Chełmonia trafił” [W: ] „Historie prawdziwe, powiastki, ludowe bajdy, anegdoty”