GRZEGORZ POLAK: – Co widzi Ksiądz, patrząc na odnaleziony na Podlasiu wspaniały obraz El Greca?

KS. DR. ROBERT MIROŃCZUK: – Stając jako historyk sztuki, ale i ksiądz w sali prezentującej obraz genialnego malarza El Greca „Ekstaza św. Franciszka”, uświadamiam sobie trzy sprawy: po pierwsze – że oto stoję przed jednym z ponad 300 zachowanych dzieł wybitnego malarza, tworzącego w okresie największego rozkwitu materialnego i duchowego Hiszpanii, który przeszedł do historii pod nazwą złotego wieku. Po drugie – że płótno przedstawia świętego Biedaczynę z Asyżu, którego zna chyba każdy człowiek, a jego prostota i skromność, fascynacja otaczającą przyrodą, bezgraniczna miłość do drugiego człowieka, zachłyśnięcie się Bogiem sprawiają, że człowiek staje z pokorą i wpatruje się w kogoś, kogo w dzisiejszym materialnym świecie trudno spotkać. I po trzecie, że tak pasjonujące płótno, o głębokim i ponadczasowym przekazie, jest prezentowane w naszym Muzeum Diecezjalnym w Siedlcach.

– To jest spojrzenie oczami wiary. Ale przecież dzieło „Ekstaza św. Franciszka” mogą podziwiać wszyscy?

– Jak najbardziej! Myślę, że prawie każdy, kto przekracza próg naszego muzeum, jest zaskoczony panującą w nim atmosferą. Nie spodziewał się tak bogatych zbiorów, ich różnorodności ani takiej formy zwiedzania. Gdy zamkną się drzwi muzeum, gdy wyłączymy telefon i pozwalamy porwać się przewodnikowi prowadzącemu w świat zgromadzonych zbiorów, to sam odczuwam, jak ludzie, wchodząc do kolejnych sal, wczytują się w tematykę obrazów, podziwiają kunszt artystów, dostrzegają bogactwo świata duchowego i doceniają dorobek pokoleń. Ukoronowaniem zwiedzania jest, oczywiście, obraz El Greca, który wyjątkowo wycisza i sprawia, że człowiek pokornieje przed świętością przedstawionego na nim asyskiego mistyka i stygmatyka, i dopiero przy wyjściu zauważa, że został niepostrzeżenie przeniesiony w niezwykłą sferę życia, o której zapomina w nawale spraw i obowiązków.

– Dzieło to ma także walor dydaktyczny. Czego uczy nas El Greco?

– Gdy znajdujemy się przed obrazem, możemy uczyć się języka sztuki, wyrażonego w specyficznej kompozycji dzieła, niekonwencjonalnym kolorycie, fakturze. A grube, szybkie pociągnięcia pędzla mówią o technice artysty, który nie znalazł naśladowców. Oczywiście, nie można oderwać dzieła od czasów, w których powstało, ani pominąć tematu, który przedstawia. To przy obrazie El Greca dowiadujemy się, że powstał on w czasie wielkiego rozkwitu kultu religijnego. Wówczas sumienia ludzkie kształtowały takie dzieła, jak „Twierdza wewnętrzna” czy „Droga doskonałości” karmelitanki św. Teresy z Ávili, „Noc ciemna” św. Jana od Krzyża. To wówczas św. Piotr z Alkantary dążył, aby zakon franciszkański powrócił do pierwotnego ascetyzmu swego założyciela – św. Franciszka. To w tym okresie bogatego szlachcica, rokującego wielkie nadzieje – Miguela Mañarę stać było na to, aby odkryć kruchość i marność ziemskiego życia, co pięknie opisuje we Wstępie do jego książki „Rozprawa o prawdzie” ks. prof. Andrzej Witko. Z kolei życie św. Franciszka, który fascynuje następne pokolenia młodych ludzi, jest dobrze znane i często prezentowane, jak to miało miejsce w ubiegłym roku w megawidowisku „Franciszek – wezwanie z Asyżu”, wystawianym w katowickim Spodku. Jak widać, płaszczyzn oddziaływania św. Franciszka jest niezwykle wiele.

– Kim był El Greco? Wizjonerem, mistykiem, szaleńcem, nowatorem sztuki malarskiej?

– Trudno o jednoznaczne określenie, gdyż była to postać nietuzinkowa. Doménikos Theotokópoulos, zwany popularnie El Greco, urodził się na Krecie, edukację malarską pobierał we Włoszech, zaś wybitne dzieła tworzył w Hiszpanii. Pierwsze dzieła to niewątpliwie pisane ikony, w późniejszych jego płótnach wyczuć można włoską nutę Tintoretta czy Tycjana, ale przede wszystkim emanuje z nich hiszpański mistycyzm epoki. Bez wątpienia do El Greca pasuje współczesne określenie „innowacyjny”, jeśli mamy na myśli choćby sposób ukształtowania kompozycji, kolorytu jego obrazów, czego w tamtych czasach nie zaakceptował król Hiszpanii Filip II, jak w przypadku „Męczeństwa św. Maurycego” (1581-84). Dotychczas nikt nie malował tak jak El Greco. Wizjoner? Może nie. Mistyk? Może? Ja stawiam na nowatorstwo jego dzieł.

– W związku z 400. rocznicą śmierci El Greca nieduże Siedlce staną się wielkim centrum kultury. Jakie wydarzenia towarzyszyć będą obchodom Roku El Greca?

– O, to trudne pytanie, gdyż przygotowywanych jest niezwykle wiele wydarzeń i nie wiem, od których zacząć, by czegoś nie pominąć. 21 lutego mamy konferencję prasową, a po niej nastąpi inauguracja Roku El Greca, otwierająca serię zatytułowaną „Spotkanie z jednym obrazem El Greca”. W trakcie spotkań będzie można zapoznać się z innymi dziełami mistrza, o których będą mówić wybitni historycy sztuki. Zaplanowane zostały wydarzenia o charakterze międzynarodowym, jak majowa konferencja naukowa na Zamku Królewskim w Warszawie i w pałacu Ogińskich w Siedlcach. Charakter ogólnopolski mieć będą prezentacja obrazu w Warszawie i Krakowie czy konkurs literacki pt. „Siedlce – przystanek El Greco”. Dalej, konkurs wiedzy o malarzu, plener malarski, warsztaty tańca flamenco czy malarskie dla dzieci, wyjazd wakacyjny do Hiszpanii „śladami El Greca” czy prawdopodobnie koncert znakomitego zespołu hiszpańskiego z wybitnym wirtuozem gitary Paco Peñą. To tylko niektóre ważniejsze propozycje obchodów Roku El Greca. Myślę, że każdy znajdzie coś dla siebie, dlatego odsyłam na stronę: www.elgreco.siedlce.pl, na której będą umieszczane bieżące i planowane wydarzenia. Mam nadzieję, że te działania w Międzynarodowym Roku El Greca poszerzą wiedzę o życiu, dziełach i działalności artysty, a także staną się niepowtarzalną okazją do promocji naszego miasta i Polski.

– Jak Ksiądz jest w stanie zorganizować tak duże przedsięwzięcie?

– To wszystko jest możliwe dzięki wyśmienitej współpracy siedleckich instytucji oraz całego zespołu osób, którym zależy na godnym uczczeniu malarza, którego płótno jest chlubą Siedlec. Im należy się podziękowanie.

– Dzieło „Ekstaza św. Franciszka” przyćmiewa inne eksponaty Muzeum Diecezjalnego w Siedlcach. Czym jeszcze możecie zainteresować zwiedzających?

– Niewątpliwie obraz jest wybitnym i wyjątkowym dziełem, będącym ukoronowaniem naszych bogatych zbiorów zgromadzonych w 11 salach muzealnych, a wspomnę, że magazyn pęka w szwach. Posiadamy rzadkie ślady gotyckiego wystroju podlaskich kościołów, liczny zbiór ikon greckokatolickich, wyjątkowych szat liturgicznych czy dokumentów pochodzących z watykańskich i królewskich kancelarii. Zapewniam, że gdy przybędą Państwo do muzeum, to jeszcze Państwa zaskoczymy.

– Wasze muzeum prowadzi także działalność edukacyjną. W jaki sposób uwrażliwiacie młodzież na sacrum i piękno w sztuce? To badzo ważne, skoro ze wszystkich stron atakują nas szmira i kicz.

– Istnieje utarta opinia, że trudno jest spotkać dzieci czy młodzież w galerii sztuki czy muzeum. Na pewno więc ważna jest oferta edukacyjna, którą proponujemy nie tylko uczniom, ale i nauczycielom. Uważam, że przedstawiamy dość interesujący i bogaty zestaw tematów lekcji muzealnych, skoro większość osób odwiedzających nasze muzeum to uczniowie. A fakt, że grupy młodych ludzi przychodzą zwiedzić nasze zbiory drugi, trzeci, a nawet czwarty raz, mówi sam za siebie.

– Czym jeszcze warto zainteresować tych, którzy chcieliby odwiedzić Siedlce, aby zobaczyć obraz El Greca?

– Zapewne obraz El Greca jest magnesem przyciągającym do nas coraz liczniejsze rzesze turystów, którzy często pytają mnie: a co jeszcze możemy zobaczyć w Siedlcach? Odpowiadam, że obowiązkowo: neogotycką katedrę siedlecką i kościół św. Stanisława z cennymi płótnami Szymona Czechowicza, pałac i kaplicę Ogińskiej, „Jacka” – symbol Siedlec i organy Joachima Wagnera – jedyne w świecie! Na pierwszą wizytę w Siedlcach to aż nadto. Po spacerze można się posilić michą wyśmienitego siedleckiego jadła.